Prof. Dr. Çağrı Erhan

Türkiye, Suudi Arabistan ve Mısır’la yeni bir arayış içine girdi. Her iki ülkeyle ilişkilerin düzeltilmesi için girişimler yürütülüyor. Geçtiğimiz hafta Cumhurbaşkanı Erdoğan Suudi Arabistan Kralı Selman ile telefonda görüştü. Dışişleri Bakan Yardımcısı Sedat Önal başkanlığındaki bir heyet de Kahire’ye giderek Mısırlı mevkidaşlarıyla istikşafi görüşmeler yaptı. Orta Doğu’nun bu iki önemli ülkesiyle yeni başlangıçlar yapma konusunda atılan adımların arkasında Türkiye’nin bölgede giderek yalnız kaldığı ve bu durumun Türkiye’nin siyasi ve ekonomik çıkarlarına zarar verdiği gerçeği yatıyor.

Geçen hafta Cenevre’de yapılan Kıbrıs görüşmelerine KKTC ve GKRY temsilcilerinin yanı sıra garantör ülkeler Türkiye, Yunanistan ve İngiltere’nin temsilcileri de katıldı.

Tarihte ABD ile bir kez savaştık. O da 19. yüzyılın başında İmparatorluğumuzun Kuzey Afrika’daki toprakları olan Garp Ocakları üzerinden. Bu olay dışında iki devlet arasındaki çeşitli gerilimlere rağmen tetiğe hiç basılmadı.

24 Nisan yaklaşırken, her yıl olduğu gibi ‘ABD Başkanı soykırım diyecek mi, demeyecek mi?’ sorusu gündeme geliyor. Biden’ın seçim kampanyası sırasındaki sözleri, Başkan Yardımcısı Harris’in Ermeni diasporasına yakınlığı ve Biden’ın çalışma arkadaşlarının Ermeni iddialarına geçmişte verdiği destekler düşünüldüğünde, ABD Başkanı’nın 1915’te yaşananları ‘soykırım’ olarak niteleyebileceğine dair görüş daha ağır basıyor. Diğer yandan, Türkiye’yi zaten S-400 ve F-35 konularında bunaltmışken, bir de ‘soykırım’ yapmış olmakla itham ederek iyice yabancılaştırmanın ABD’nin uzun vadeli stratejik çıkarlarına uygun olmayacağını ileri sürenler var.

Avrupa Birliği Konseyi ve Komisyonu başkanlarının Ankara’da Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile görüşmeleri esnasında güya vuku bulan ‘koltuk krizi’ AB ve ABD’de bir çok medya organı tarafından, çok farklı manalar atfedilerek, büyütüldükçe büyütüldü. Hakikatte ne olduğuyla değil, bu hadise üzerinden Tayyip Erdoğan’a ve Türkiye’ye taarruz etmekle alakadar olanların nezdinde, ‘AB’nin üst seviye kadın idarecisinin ayaküstü bırakılıvermesi’ çok büyük bir skandaldı.

Dizi, dizidir. Tarih kitabı ise tarih kitabı. İkisinin fonksiyonları elbette farklıdır ama müşterek yönleri, birileri tarafından üretilmeleridir. Özü itibarıyla, bir dizinin senaryosunu nasıl birileri yazıyorsa, bir romanın nasıl yazarı var ise, tarih makalesini ve kitabını da birileri kaleme alır.

Perşembe günü yapılan AB Zirvesi’nde, Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Josef Borell’in hazırladığı rapor çerçevesinde “Türkiye ile kademeli, orantılı ve geri dönülebilir şekilde iş birliğini geliştirmeye” hazır olunduğu kararı alındı. Siyasi kriterlere uyum bakımından eleştirilerin olduğu Borell raporunda ve Zirve kararlarında herhangi bir yaptırım önerisi yer almadı. Zirve’de Türkiye ile iş birliğinin geliştirilmesine karar veren AB üyeleri, söz konusu diyalog alanlarını, gümrük birliğinin güncellenmesi, vize serbestisi ve göç meselesi olarak saydılar.

Biden, Putin’e “katil” dedi. Rusya Washington büyükelçisini Moskova’ya çağırdı. Putin, Biden ile her zaman görüşebileceğini bildirerek, gerilimin tırmanmasından yana olmadığı mesajını verdi. Beyaz Saray sözcüsü, “Biden, Putin’e katil dediği için pişman değil” açıklamasını yaptı. Bu sırada, ABD ve Çin dışişleri bakanları Alaska’da yaptıkları görüşmede basının önünde birbirlerini ağır şekilde itham ettiler. Çin Dışişleri Bakanı, “ABD’nin demokrasiyi desteklemediğini” söyledi...

1973-1994 arasında dış temsilciliklerimizde görev yapan 34 kahraman Türk evladı, terör örgütleri tarafından kalleşçe düzenlenen saldırılarda şehit edildiler. Ay yıldızlı bayrağımızı en iyi şekilde temsil etmekten, devletimizin menfaatlerini dışarıda müdafaa etmekten, gurbetteki vatandaşlarımızın vatan hasretini bir nebze azaltmaktan başka bir gayeleri yoktu. Kimi arabasının içinde, kimi büyükelçilikteki çalışma odasında, kimi evinin önünde katledildi. Teröristler, bazıları yabancı ülke vatandaşı toplamda 77’den fazla insanı bu saldırılarda katlettiler. Türk kanını akıtmaya yemin etmiş, gözü dönmüş Ermeni ve Rum teröristlerin çoğu eylemlerini gerçekleştirdikten sonra sırra kadem bastılar.

Eski cumhurbaşkanlarından Süleyman Demirel’in yakın dönem siyasi tarih kitaplarına geçmiş meşhur bir sözü vardır: ‘Meseleleri mesele etmezseniz, ortada mesele kalmaz.’ ABD Başkanı Joe Biden’ın göreve başlamasının üzerinden bir buçuk ay geçmiş olmasına rağmen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı telefonla hâlâ aramamış olmasını sıradan bir hadiseymiş ve basit bir gecikmeymiş gibi yorumlayanları dinledikçe merhum Demirel’in bu sözünü hatırlıyorum. Bence Türkiye ile ABD arasındaki ilişkiler bakımından hiç de görmezden gelinecek veya normal addedilecek bir durumla karşı karşıya değiliz. Ortada bir mesele vardır ve bu meselenin behemehal çözülmesi gerekir. Meselenin varlığını inkâr etmek ise çözüme katkı yapmaz.

Türkiye, 2016’dan bu yana donmuş durumda olan müzakere sürecini yeniden başlatmak için hazır olduğunu Brüksel’e çeşitli yollardan iletiyor. Bir yandan üst seviye devlet yetkilileri Türkiye’nin reform gündemine vurgu yaparak, AB ile kalınan yerden devam edilmesi için hazır olunduğu mesajı veriyorlar. Diğer yandan da, Yunanistan ve GKRY’nin kışkırtmalarına rağmen, Ege ve Akdeniz’de yapıcı diyaloğa hazır olunduğunun altı çiziliyor; Kıbrıs konusunda BM himayesinde müzakerelerin yeniden başlamasına güçlü destek veriliyor. Suriyeli mültecilerin denizden ve karadan AB’ye geçişleri önemli ölçüde durdu. Sonbaharda yükselişe geçen ve Karabağ’daki Ermenistan işgalinin sona erdirilmesi sürecinde zirveye çıkan Fransa’yla gerilimin de inişe geçtiği gözlemleniyor. Hâl böyle olmakla birlikte, mart ayındaki AB Zirvesi öncesinde, Brüksel’den Türkiye ile ilişkilerin yapıcı bir şekilde hızlandırılacağına dair güçlü bir ses gelmiyor.

11 Eylül 2001’deki acımasız terör saldırılarından sonra Türkiye "Şayet bu saldırıları gerçekleştiren El Kaide ise, bu örgütü güçlü bir şekilde kınıyoruz" demiş olsaydı; 11 Eylül 2012 ABD’nin Libya Büyükelçisi Bingazi’de hunharca öldürüldüğünde Türkiye "Şayet bu suikastı Ensar el Şeria düzenlediyse, bu örgütü güçlü bir şekilde kınıyoruz" açıklamasını yapmış olsaydı; 6 Ocak 2021’de ABD Kongresini basanları Başkan Joe Biden yerli teröristler olarak nitelendirdiğinde Vaşington’daki Türk Büyükelçiliği "Şayet bu baskını yapanlar teröristse, bu teröristleri güçlü bir şekilde kınıyoruz" şeklinde Tweet atsaydı, bu açıklamaları okuyan bir Amerikalı acaba Türkiye hakkında ne düşünürdü? "Bu ülke nasıl müttefik?" diye sormaz mıydı?

Türkiye’nin AB ile ilişkilerinin niteliğine dair geçmişte çok şey söylendi. Rahmetli Turgut Özal 1987’de Avrupa Topluluklarına tam üyelik müracaatı yaptığında “Bu uzun ince bir yoldur” demişti. Rahmetli Mesut Yılmaz 1999’da, “Avrupa Birliği'ne üyeliğimize giden yolun Diyarbakır'dan geçtiğine inanıyorum” cümlesiyle, Özal’ın atıf yaptığı “uzun ince yolun” güzergâhını yeniden tarif etmişti. Yıllar geçtikçe, AB üyeliğinin Türkiye için ifade ettiği mana başka şekillerde de dile getirildi. Bazı devlet adamlarımız AB üyeliğinin stratejik hedef teşkil ettiğini, bazıları AB’nin Türkiye için ilham kaynağı olduğunu, bazıları AB’nin Türkiye için bir çıpa işlevi gördüğünü söylediler. Türkiye-AB ilişkilerinin seyrine bağlı olarak, dönem dönem AB için düşman, güvenilmez, ikiyüzlü, çifte standartlı, tutarsız, samimiyetsiz vb. sıfatları kullananlarımız da oldu.

ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsünün, ‘15 Temmuz ile ABD arasında bir bağlantı yoktur’ açıklaması iki ülke arasındaki güvensizliği bir kez daha su yüzüne çıkardı. 15 Temmuz 2016’dan bu yana, FETÖ’nün ABD’deki ve dünyanın birçok yerindeki faaliyetleriyle mücadele konusunda ABD’den Türkiye’ye –çok değil- sadece bir tane bile destek gelmiş olsaydı, belki de Türk halkının kahir ekseriyeti 15 Temmuz ile ABD arasında bir bağ olduğuna inanmayabilirdi.

Türkiye ile Yunanistan arasında 2016’da kesilen Ege Denizi anlaşmazlıklarıyla ilgili istikşafi görüşmeler geçtiğimiz hafta yeniden başladı. Daha önce 60 kez bir araya gelen iki ülkenin temsilcileri, sonbaharda yaşanan gerginliğin sonrasında, yaklaşık beş yıl önce kaldıkları noktadan yeniden masaya oturdular.

20 Ocak’ta yemin ederek göreve başlayan ABD’nin yeni başkanı Joe Biden’ın önünde aşması gereken üç büyük problem var. Birincisi salgın krizi. ABD’de COVID-19’dan ölenlerin sayısı 420 bini geçti. Yeni başkanın imzaladığı ilk kararnameler arasında kamu binalarına maskesiz girilmesini yasaklayan bir düzenleme de var. Fakat birçok eyalette salgının yayılması önlenemiyor. Sağlık sistemindeki yetersizlikler halktaki memnuniyetsizliği artırıyor. İkinci büyük problem, salgının tetiklediği ekonomik kriz. Geçen yıl ocak ayınca %3,5 olan işsizlik oranı, bugün %6,7. 2020 içinde %14’ün üzerine çıkarak tarihî seviyelere ulaşan bu rakamın süratle düşürülmesi ve ekonominin tekrar canlandırılması Biden hükûmetinin başlıca görevlerinden.

‘Amerika’yı tekrar büyük yapacağım’ diyerek dört yıl önce başkanlık koltuğuna oturan Donald Trump, ABD’yi dünyada hiç olmadığı kadar küçük düşürerek koltuğuna veda ediyor. Öyle ki, ABD Kongre binasını –dışarıdan gelecek değil- ABD vatandaşlarından gelebilecek saldırılara karşı korumak için askerî birlikler görevlendirilmiş durumda. Federal Soruşturma Bürosunun (FBI) hazırladığı, tüm eyaletlerde silahlı grupların gösteri yapabileceklerine dair raporlar gazetelere sızdırılıyor. Temsilciler Meclisi bir yıl içinde ikinci kez Başkan’ı suçlu bularak, azledilmesi için dosyayı Senato’ya sevk ediyor. Trump’ın itham edildiği suç, Kongre’ye saldırmaları için halkı kışkırtmak.

Püriten rahip John Winthrop, Arbella gemisiyle Boston’a gelen ilk yerleşimcilere 21 Mart 1630’da verdiği bir vaazda cemaate şöyle sesleniyordu: ‘Burası, herkesin gözlerinin çevrildiği, tepenin üzerinde bir şehir gibi olacak.’ Winthrop diyordu ki, ‘Şayet Tanrı’nın buyruğundan ayrılırsanız, işlediğiniz günahlar ve yaptığınız hatalar tüm dünya tarafından görülecek.’ Esasen Britanya adalarındaki dinî baskıdan kaçarak yeni dünyaya ayak basan halka, doğru yoldan ayrılmamalarını öğütlemekteydi.

2021’e dış politikada Batı ile ilişkilerimizin yeniden şekillendirilmesi tartışmasıyla girdik. İşin arka planında ekonominin yattığı söyleniyor. Türkiye’nin AB ülkeleri ve ABD’nin vereceği olumlu sinyallerle ekonomi alanındaki zorlukları daha kolay aşacağını düşünenler nispi bir ‘yumuşamanın’ kaçınılmaz olduğunu savunuyorlar.

2020’nin kendine has özellikleri, bu yılı her açıdan özel kıldı.