Batılının kâbusu İdi Amin Dada

Uganda denince çoğumuzun hafızasında çöller, vahalar canlansa da burası fevkalade mümbit bir ülkedir. Her vadiden bir ırmak akar, her çukurda bir göl parlar. Ovalar ormandan görünmez, dağlar doruklarına kadar yeşile çalar. Düşünün sadece Viktorya Gölü (yüzölçümüyle) Marmara Denizi'ni altıya katlar. Hem taaa Akdeniz'e yürüyen Nil, bu topraklarda şekillenir ki Uganda'ya "Afrika'nın incisi" diyenler haksız sayılmazlar. Yörede Ankole, Toro, Bunyoro, Buganda gibi krallıkların hâkim olduğu yıllarda Arap tüccarları sıkça gelir gider ve onları İslamiyetle tanıştırırlar. Osmanlı Devletinin sınırları buralara kadar uzanamasa da Mısır ve Hicaz Valileri, yerlileri himaye eder, onlara yardımlarda bulunurlar. Babıalinin gailelerle boğuştuğu yıllarda sömürgeciler Berlin'de toplanır (1884) babalarının malı gibi Afrika'yı paylaşırlar. Kenya ve Uganda İngiltere'ye, Tanganika ise Almanya'ya kalır ki derhal işgale başlarlar (1894). Britanyalılar yangından mal kaçırır gibi ülkeyi soyar, sadece insanları kullanmakla kalmaz, dişi için filleri, kürkü için leoparları avlar, zevk için ceylan kırarlar. Taa 1962 yılına kadar memleketin iliğini kemiğini kemirir, posasını çıkarırlar. Sözde hürriyet Uganda 1962'de "güya" bağımsızlığını kazanır. Bir bayrakları ve marşları olur o kadar. İngilizler malı götürür, onlar çalıp çalıp oynar, habire tören yaparlar. Devlet Başkanlığına oturan Kral 2. Mutesa Batılı kurtlarla aşık atamaz. Bilâhare darbeyle başkan olan Dr. Milton zamânında da kaynaklar yabancılara akar. Bu arada misyonerler üç vardiya mesai yapar, her taşın altından bir papaz çıkar. Zibil gibi altın dağıtır, haç takana bahşiş atarlar. İngilizler bir yandan yerlilerin kafasını bulandırırken öbür yandan Hıristiyanlaşmış Hintlileri ülkeye taşır, ayrıcalıklı Asyalıları musluk başlarına oturturlar. Bir ara İngiltere Başbakanı Camberlayn müstakbel Yahudi devleti için Uganda'yı uygun bulur ve buraya çok miktarda Yahudi yollar. Adamlar saman altından su yürütür, örgütlenmeye bakarlar. 1905 Siyonist Kongresinde adı geçen devletin Uganda'da değil, Filistin'de kurulmasına karar verilince proje rafa kalkar. Gelgelelim Uganda'da birçok müessese siyonistlerin elinde kalır, düşünün eğitime bile onlar hakim olur, tedrisatı onlardan sorarlar. İsrailliler "ya bir gün Filistin'den kovulursak" fobisiyle yaşadıkları için yedekte bir vatan tutar, Uganda'da nüfuzlarını artırmaya bakarlar. Daha bağımsızlığını kazanır kazanmaz İsrail Savunma Bakanı Müsteşarı Şimon Peres kapılarını çalar. 1963 Nisanında, Dışişleri Bakanı Golda Meir "yardım ve iş birliği" antlaşmasını imzalar. Doğrusu o yıllarda Uganda ordusunun 750-800 askeri vardır ve bayram günleri merasim adımıyla yürümekten başka bir işe yaramazlar. Ordunun komutanı ve subayları İngiliz'dir. İsrailli Albay Ze'ev Şaham (Zonik) bu döküntü birliklerden savaş gücü olan bir ordu kurar, bu arada eğitimin bir ayağı İsrail'de sürer, Ugandalı subayların sempatisini kazanmaya bakarlar. 1966'da İsrail, Uganda Hava Kuvvetlerinin modernizasyonunu üstlenir, onlara ilk etapta 26 eğitim ve taşıma uçağı satar. En seçme subaylar mesela Albay Baruch Burlev yıllarca burada görev yapar. Hasılı ülke savunmasında Siyonistler söz sahibi olurlar. (The Secret War in Sudan, Edgar O'Ballance, sf.127-128) İdi Amin de onların kurduğu sistemde yetişir, hatta nadir kimselere verilen "Paraşütçü madalyasını" alır, göğsüne takar. İdi (Iydi=Bayram) Amin (Emin) Oumee 1925 yılında Uganda'nın kuzeybatısında Koboko adlı kuytu bir bölgede doğar. Büyücülerin fink attığı Kakwa kabilesinin eğitim imkanlarından ne olsun? Yine de kendi çabaları ile okuma yazmayı kapar. O günlerde Afrika'da iki satır hecelemek meziyettir, İngilizler Sömürge Nazırlığına bağlı "Afrika Kraliyet Tüfekli Birliği"ne asker seçerken İdi'yi de listeye alırlar. 2. Cihan Harbinde müttefiklerin Birmanya Seferine katılır, rütbesi yükselir, yıldızının yanına yıldız takar. İdi, boylu poslu ve atletik yapılı bir gençtir. 1951-60 yılları arasında bileğinin hakkıyla Uganda Ağır Sıklet Boks Şampiyonu olur. Düşünün, boyu 2 metre 10 santimdir ve yumrukları balyozu aratmaz. Karşısına çıkan İngilizlere ringi öptürdükçe kendine olan güveni artar. Aynı zamanda hızlı bir rugby oyuncusudur, topu kaptı mı balerin gibi uçar, onu kimse tutamaz. Uganda'nın bağımsızlığa kavuşmasından önce subay rütbesi alan birkaç askerden biri olan İdi Amin ülkenin devlet başkanı Dr. Milton'la da dostluk kurar. O günlerde ülkeyi perde arkasından İngiliz Merkez Valisi yönetir, Milton, önüne konanı imzalar, konmayana karışamaz. İlerleyen yıllarda Kara ve Deniz Kuvvetleri Komutanlığına getirilen İdi Amin, başkan Milton'u "kağıt üzerinde kalmayan bir bağımsızlık" için bir şeyler yapmaya çağırır ama Milton artık maceraya atılamayacak kadar yaşlıdır. Hal böyle olunca İdi Amin köprüleri atar, iktidarın altını oymaya başlar. Beklenen darbe Sadece o değil, bütün genç subaylar örtülü sömürgeden sıkılır ve ayaklanırlar. 25 Ocak 1971'de bir askeri darbe yapar, koltuğa İdi Amin'i oturturlar. Mâlum ihtilalcilerin ilk işi kendilerini "mareşal ilan etmek" olur, İdi de öyle yapar ve ömrünün kalan kısmını da halkına bağışlar. (Yanisi ölünceye kadar devlet başkanlığına el koyar).