Kişinin, amellerini beğenmesi

Ucub, insanı kibre sürükler, günâhlarını unutmaya sebep olur ve böylece de o kimsenin kalbi kararır.

Ucub sâhibi, Allahü teâlânın azâbını unutur. Başkalarından istifâde etmekten mahrûm kalır ve kimse ile meşveret edemez, danışamaz. Hadîs-i şerîfde;

(Üç şey, insanı felâkete sürükler: Buhl, hevâ ve ucb) buyuruldu.

Buhl yanî cimri kimse, Allahü teâlâya ve Onun kullarına karşı olan hakları, vazîfeleri ödemekten mahrûm olur. Hevâsına, nefsinin arzûlarına uyan ve ucub sâhibi olan yanî nefsini beğenen kimse, muhakkak helâka, felâkete düçâr olur. İmâm-ı Gazâlî hazretleri;

"Bütün kötülüklerin başı, kaynağı üçtür: Hased, riyâ, ucub. Kalbini bunlardan temizlemeğe çalış!" buyurmuştur.

Ucub sâhibi, kendini ve yaptıklarını beğenen kimse, hep ben, ben der. Toplantılarda baş tarafta bulunmak ve her sözünün de kabûl olunmasını ister. Hadîs-i şerîfde;

(Günâh işlemezseniz, dahâ büyük günâha yakalanmanızdan korkarım. O da, ucubdur) buyuruldu.

Günâh işliyenin boynu bükük olur ve tövbe edebilir. Ucub sâhibi ise, ilmi ve ameli ile mağrûr olur, egoist olur. Tövbe etmesi güç olur. Günâh işliyenlerin iniltileri, Allahü teâlâya, tesbîh çekenlerin övünmesinden iyi gelir. Ucbun en kötüsü, hatâlarını, nefsinin hevâsını beğenmektir. Hep nefsine uyar, nasîhat kabûl etmez. Başkalarını câhil sanır. Böyle ucbun ilâcı çok güçtür. Sultan Behâeddîn Veled anlatır:

"Babamla bir gün Hüsâmeddîn Çelebi'nin bağına gidiyorduk. Babam beni bir katıra bindirdi. Kendisi, diğer talebelerle yaya gidiyordu. Ben babamın tam arkasında idim. Bir ara babam Mevlânâ hazretlerinin mübârek vücûdunu, Allahü teâlânın izniyle büyük bir nûrun kapladığını gördüm. Etrâfa güneş gibi ışık saçıyordu. Hemen hatırıma, babamın büyüklüğünü inkâr edenler geldi ve;

-Böylelerine şaşıyorum, niçin kötü düşünüyorlar? diye düşünürken, babam geriye dönerek;

-Ey Behâeddîn! Sen babanı inkâr edenleri bırak da, kendi nefsini yola getir. Sakın ucub ve kibir hastalığına yakalanmıyasın. Herkes yaya yürürken, sen binek üzerindesin. Bu kadarcık gönül yüksekliği, insanı ucba, kendini beğenmeye götürür, nefsinin ve şeytanın eline düşürür. Onlara hizmet ettirir buyurdu."

Bir kimsenin, yaptığı ibâdetlerin, iyiliklerin kıymetini bilerek, bunların elden gitmesini düşünerek korkması, üzülmesi, ucub olmaz.  Bunların, Allahü teâlâdan gelen ni'metler olduğunu düşünerek, sevinmek de, ucub olmaz. Allahü teâlâdan gelen bu ni'metleri, kendisinin kazandığını sanarak sevinmek, kendini beğenmek, ucub olur.

Ucubdan kurtulmak için, her şeyin Allahü teâlânın dilemesi ve yaratması ile meydâna geldiğini, akıl, ilim, ibâdet etmek, mâl ve mevki gibi kıymetli ni'metlerin, Allahü teâlânın lutfu,  ihsânı olduklarını düşünmek lâzımdır.

Eshâb-ı kirâmdan ba'zıları, Huneyn gazâsında, askerin çokluğunu görerek;

"Artık biz hiç mağlûp olmayız" dediler. Bu sözler Resûlullah efendimizin mubârek kulağına gelince, üzüldüler. Bunun için, harbin başlangıcında nusret-i ilâhî yetişmeyip, mağlûbiyyet başladı. Sonra, Cenâb-ı Hak merhamet ederek, zafer nasîb eyledi.

Dâvud aleyhisselâm, duâ ederken;

"Yâ Rabbî! Evlâtlarımdan birkaçının namâz kılmadığı hiçbir gece yoktur ve oruç tutmadığı hiçbir gün geçmemiştir" demişti. Buna karşılık Allahü teâlâ;

(Ben dilemeseydim, kuvvet ve imkân vermeseydim, bunların hiçbiri yapılamazdı) buyurdu.

Dâvud aleyhisselâmın bu sözü, gayret-i ilâhiyyeye dokundu, târîh kitâplarında yazılı olan sıkıntıların başına gelmesine sebep oldu. Tâhâ-i Hakkârî hazretleri;

"Amellerinizi ucub ile yani kendinizi beğenerek, ibâdetleri kendinizden bilerek örtüp yok etmeyiniz" buyurmuştur.

Netice olarak ucub, kişinin kendini ve yaptığı ibâdetleri, iyilikleri beğenerek, bunlarla övünmesidir ki, kötü huylardandır. Ömer bin Abdülazîz hazretleri, hutbe okurken kalbine ucub yani kendini beğenme hâli gelirse hutbeyi yarıda keser, yazı yazarken bu hâl olursa o kâğıdı yırtar ve;

"Allahım nefsimin şerrinden sana sığınırım" buyururdu.