Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî hazretleri

Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî hazretleri, tanınmış büyük evliyâdandır. Asıl adı Muhammed, lakabı Celâleddîn, ünvânı Mevlânâ'dır. Babası, Sultân-ül-Ulemâ, "Âlimlerin Sultânı" ismiyle meşhûr Muhammed Behâeddîn Veled hazretleridir. Soyu hazret-i Ebû Bekr'e ulaşır. Annesi sâlihâ ve evliyâ bir hanım olan Mü'mine Hâtun, İbrâhim Edhem hazretlerinin neslindendir. Milâdi 1207 ve hicrî 604 senesi Rebîulevvel ayının altıncı günü Horasan'ın Belh şehrinde doğdu. Milâdi 1273  hicrî 672 senesi Cemâziyelâhir ayının beşinci günü Konya'da vefât etmiştir. Kabri, Konya'nın en meşhur ziyâret yerlerindendir.

Mevlânâ Celâleddîn, küçük yaşta ilim tahsîline başladı. Âlim ve evliyâ bir zât olan babasının terbiye ve himâyesinde yetişti, mânevî olgunluklara kavuştu. Henüz beş yaşında iken kendisinde birtakım olağanüstü hâller görülmüştür.

Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî hazretleri, olgun, âlim ve velî bir Müslüman idi. Onun çeşitli din, mezheb, meşreb sâhibi kimseleri kendisine hayran bırakan merhameti, insan sevgisi, tevâzuu, gönül okşayıcılığı gibi üstün vasıfları, İslâm dîninin emrettiği güzel ahlâkından bâzı nümûnelerdir. Onda, bunlardan başka İslâm ahlâkının diğer hususları da kemâl derecede mevcuttu. Bunların hepsini saymak, İslâmiyeti tamam olarak anlamak ve anlatmakla mümkün olur. Hazret-i Mevlânâ'yı yalnız bir mütefekkir, şâir gibi düşünmek ve o şekilde anlamaya çalışmak, aslı bırakıp, herhangi bir özelliği içinde sıkışıp kalmaya benzer. Bu ise, en azından hazret-i Mevlânâ'yı çok eksik ve yarım anlamaya, hattâ hiç anlamamaya sebeb olabilir. Nitekim hazret-i Mevlânâyı, sözlerini, yolunu anlamanın anahtarını, kendisi bir rubâisinde şöyle dile getirmektedir:

Talebelirinden Muhammed Hâdim şöyle anlatır:

"Hazret-i Mevlânânın yanında kırk yıl hizmet ettim. Husûsî odasında ne yatak, ne de yastık gördüm. Bir gece bile, yatıp uyumak ve istirâhat etmek için yanını yere koyup yattığını da bilmiyorum. Mevlânâ hazretleri ezân sesini duyduğu zaman, ya dizleri üzerine oturur veya ayağa kalkarak, ezân bitinceye kadar o vaziyetini hiç bozmazdı. Bütün ömründe hiç ayağını uzatmamış ve yatmamıştır."

Netice olarak Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî hazretleri, tasavvuf deryâsına dalmış bir Hak âşığıdır. İlmi, sözleri ve nasîhatleri bu deryâdan saçılan hikmet damlalarıdır. O, bir tarîkat kurucusu değildir. Yeni usûller ve ibâdet şekilleri ihdâs etmemiştir. Ney, tambur gibi çeşitli çalgı âletleri çalınarak yapılan törenler, ilk defâ 15. asırda ortaya çıkmıştır. İlk mevlevî bestelerinin bestelenmesi de aynı zamâna rastlar. Bu târih, Mevlânâ hazretlerinin yaşadığı devirden 3-4 asır sonradır. Onun Mesnevî'sinde geçen ney kelimesi, bâzı kimseler tarafından çalgı âleti olan ney şeklinde düşünülüp anlaşıldığı için, yanlış olarak, kendisinin ney çalıp dinlediği sanılmıştır. Halbuki Mevlânâ hazretleri, ney ve başka hiçbir çalgı çalmamış ve dinlememiştir.