Cuma hutbesi konusu; nasıl olmalı, neler yapılmalı?

Cuma namazı kılmak her erkeğe farz-ı ayn olduğu için bütün dünyada her hafta istisnasız kılınmaktadır.

Cuma namazının farz olması için de iki şartı kitaplarda şöyle yazıyor:

Birincisi (Vücûb şartları), ikincisi (Eda şartları)dır. Eda şartlarından biri noksan olursa, namaz sahih olmaz. Vücûb şartları bulunmazsa, sahih olur. Eda şartları yedidir. Biri de, vakit içinde hutbe okumaktır.

İlgili Haber

Cuma ve bayram namazlarında hutbe okumak ibadettir

Türkiye'de cuma hutbesi konusu bazen gündem olmakta ve cuma hutbesi nasıl olmalı sorusu sıklıkla dile getirilmektedir.

CUMA HUTBESİ KONUSU

Bu haftaki Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından hazırlanan cuma hutbesinin konusu da "Dil, İnsanın Ya Cenneti Ya Da Cehennemidir" başlığı taşıyor. 

Hutbenin başında şu hadis-i şerif yazıyor:

Muhterem Müslümanlar!
Bir gün Peygamber Efendimiz (s.a.s), sahabe-i kiramdan Muaz b. Cebel’e, “Sana dinini kemale erdiren ve onu tamamlayan şeyin ne olduğunu söyleyeyim mi?” buyurdu. Sonra da mübarek dilini eliyle tutup, “İşte şuna sahip çık.” dedi. Bunun üzerine Muaz, “Ya Resûlallah! Biz söylediğimiz sözler sebebiyle de hesaba çekilecek miyiz?” diye sorunca Allah Resûlü (s.a.s), hepimizi yakından ilgilendiren şu cevabı verdi: “İnsanları cehenneme sürükleyen, dilleriyle kazandıkları değil midir?” [Tirmizi, iman, 8.]

İslam alimleri fıkıh kitaplarında "cuma hutbesini okumak, namaza dururken, (Allahü ekber) demek gibidir" diyerek açıklamıştır.

Yine fıkıh kitaplarına göre, cuma hutbesinin okuyan hatip, birinci hutbede içinden E’ûzü okuyup, sonra yüksek sesle, hamd ve sena ve kelime-i şehadet, salat-ü selam okur. Sonra vaaz, yani sevaba ve azaba sebep olan şeyleri hatırlatır ve ayet-i kerime okur. Oturup kalkar. İkinci hutbede, vaaz yerine, mü’minlere dua eder. Dört halifenin isimlerini söylemesi müstehabdır...

Hutbede vaaz söylemek, emr-i bil-ma’rûf ve nehy-i anil-münker yapılması demektir. Hikaye, siyaset, ticaret ve başka dünya işlerini anlatmak uygun görülmemiştir.

CUMA HUTBESİ NASIL OLMALI ADABI

Hutbelerde dünya meselelerine yer verilmemesi ittifakla bildirilmektedir.

İmam-hatip cemaatle soru-cevap şeklinde konuşmaz. Cemaat hutbe ezanından itibaren tamamen susarak dinler. 
Hutbe okunurken konuşmak, konuşan birini uyarmak ve cemaatin çevresine bakınması ya da selamlaşıp konuşması caiz değildir.

Hutbenin uzatılması da uygun görülmemiştir. Nitekim hadis-i şerifte Peygamber efendimiz "Bir adamın namazı uzun kıldırıp hutbeyi kısa kesmesi, dini iyi bildiğini gösterir. Bu sebeple namazı uzun kıldırıp hutbeyi kısa kesiniz. Çünkü öyle sözler vardır ki, insanı âdeta büyüler." (Müslim, Cuma 47) buyrulmuştur.

Hutbe sırasında namaz kılmak da mekruhtur. 

Osmanlı ulemasının tertip ettiği örnek Arapça Cuma hutbesi birinci kısmı

CUMA HUTBESİ DUALARI

Cuma hutbesi duaları iki kısımdan oluşur. İmam-hatip cuma hutbesi duaları olarak bunları okur ve bu şartlara uygun şekilde hutbeyi tamamlayarak iner. 

• Hatip, hutbeye başlamadan önce içinden eûzü besmele çeker ardından yüksek sesle Allah’a hamd ve sena eder.
• Hutbe, iki kısımdan oluşur. Bu iki bölüm arasında kısa bir süre oturulur.
• İkinci hutbeye de tıpkı birincisi gibi Allahü tealaya hamd ederek ve Peygamber efendimize salavat getirerek başlanır.
• İkinci hutbede müminler için bağışlanma ve rahmet dileğinde dua edilir. 
• Hutbenin kısa tutulması ve cemaatin rahatlıkla duyabileceği bir ses tonuyla okunması gerekir.

Osmanlı ulemasının tertip ettiği örnek Arapça Cuma hutbesinin devamı ve ikinci kısmı

CUMA HUTBESİ DİYANET

Cuma hutbesi Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından her hafta Türkçe ve Arapça karışık olarak hazırlanıp yayınlanıyor. Bu hutbelerle camilerde milyonlarca hitap edilerek çeşitli konular işleniyor.

Cuma hutbesi Diyanet İşleri Başkanlığı'nın belki de en hassas olduğu konulardan biri. Bu yüzden imamların hutbe metnine bağlı kalmaları isteniyor. Nitekim "Diyanet İşleri Başkanlığı Görev ve Çalışma Yönergesi" talimatında İmam-hatiplerin görevleri arasında şu madde bulunuyor:

a. Camilerde vakit namazları ile cuma, bayram, teravih ve cenaze namazlarını kıldırmak, 

b. Cuma ve bayram hutbelerini, zamanında ve usulüne uygun olarak okumak,

Cuma hutbesi Diyanet tarafından tam bir kontrol konusudur. Çünkü çeşitli tartışmalar yaşanabiliyor.

Bu tartışmaların yaşanmaması ve başka sebeplerlekatı bir kontrol mekanizması oluşturulmuştur. Cuma hutbesi Diyanet için dokunulmaz bir alandır.  

Aynı talimatın 118. maddesinde  "Camilerin yönetimi imam-hatiplere aittir. Camide müezzin de bulunması halinde, müezzin cami hizmetlerinin yürütülmesinde imam-hatibin yardımcısıdır... Baş imam-hatip bulunan camilerde din hizmetlerinin yönetimi ile düzenli bir şekilde yürütülmesinden birinci derecede baş imam-hatip, baş imam-hatibin bulunmadığı hallerde diğer imam-hatip sorumludur. Bu gibi camilerde cuma ve bayram hutbelerinin kim tarafından okunacağı müftülükçe tesbit edilir. Müezzinlik hizmetlerinin yürütülmesinden de baş müezzin-kayyım sorumludur." yazılıdır.

Görüldüğü gibi cuma hutbesi için müezzin bile kendi başına göre hareket edememekte ve hutbeyi kim okuyacağı müftülükçe tespit edilmektedir.

Hutbenin Hazırlanışı ve Okunuşu 

Cuma hutbesinin hazırlanması ve okunuşu hakkında da Madde 119'da şu açıklamalar yer alıyor:

Cuma ve bayram hutbelerinin hazırlanmasında ve okunmasında şu hususlara uyulur:

• a) Cuma ve bayram günlerinde imam-hatipler Başkanlıkça gönderilen hutbeleri okurlar. Başkanlıkça bir hutbe gönderilmediği takdirde, müftülükçe hazırlatılan veya imam-hatiplerce hazırlanıp müftülükçe kontrol edilen hutbe okunur.   
• b) Hutbe önceden birkaç defa okunmak suretiyle konuya hakimiyet sağlanır,
• c) Minbere sarık ve cübbe giyilerek çıkılır, hutbe usulüne uygun olarak makamsız ve tegannisiz okunur,
• d) Hutbede el-kol hareketlerinden kaçınılır ve ses tonu cemaatin durumuna göre ayarlanır,
• e) Hutbeler dini heyecan verici, uyarıcı, yapıcı ve öğretici olur,
• f) Hutbelerde şahsiyet ve siyaset yapmaktan, kırıcı, milli ve dini birliği zedeleyici sözlerden sakınılır,
• g) Müftülüklerce hazırlatılan hutbelerin mevsim ve çevre şartları da dikkate alınarak kısa ve özlü olmasına dikkat edilir,
• h) Hutbeler irticalen değil, yazılı bir metinden okunur. 

Yine ilgili talimatta denetlemeye dair bölümde imam hatiplerin "Vaaz ve hutbeler dahil ibadetlerin dini kurallara ve verilen talimatlara uygun olarak yapılıp yapılmadığı"nın teftiş edileceği ifade ediliyor.