Prof. Dr. Çağrı Erhan

Muhterem Türkiye gazetesi okuyucuları; Cumhurbaşkanımız Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın takdirleriyle Cumhurbaşkanı Başdanışmanı ve Büyükelçi olarak görevlendirilmiş bulunuyorum. Gazetemizde 20 Eylül 2008’de başladığım "Diplomatik Muhakeme" köşesine bu haftadan itibaren veda ediyorum...

Ukrayna ile Rusya arasındaki savaşın başlamasının üzerinden tam üç yıl geçti. Başından itibaren AB ülkeleri Ukrayna’nın yanında yer aldılar. ABD Başkanı Biden da AB ülkelerine ve Ukrayna’ya çok güçlü bir destek verdi. Rusya’nın yaptırımlar yüzünden diz çökmesi ve silah desteği verilen Ukrayna’nın cephede zafer kazanması umuluyordu. Bilhassa İngiltere ve Fransa Ukrayna’nın zaferinden o kadar eminlerdi ki, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın barış diplomasisini bile sabote ettiler. Dönemin İngiltere Başbakanı Boris Johnson, Türkiye’nin Rusya’yla bir araya getirdiği Ukrayna’yı müzakere masasından nasıl kaldırdıklarını hatıratında tafsilatıyla anlatıyor.

Trump Putin’le telefonda görüştü. ABD ve Rusya ekipleri çalışmaya başladı. Kısa süre sonra iki lider muhtemelen Suudi Arabistan’da yüz yüze de görüşecek. İlk temasta tarafların en az üç konuda mutabık kaldıkları anlaşılıyor:

Geçen hafta “Tehcir Yoluyla Orta Doğu’da Sınırları Değiştirmek” başlıklı yazımda, ABD’nin Filistinleri Gazze’den Mısır’a ve Ürdün’e tehcir ettirme planından söz etmiştim. Hafta içinde Başkan Trump’ın, İsrail Başbakanı Netanyahu ile yaptığı görüşmede sarf ettiği sözler bu konuda ciddi olduğunu gösteriyor. Trump, ABD’nin Gazze’yi “almasından”, yeniden inşa etmesinden ve burayı “Orta Doğu’nun Rivierası”na dönüştürmekten bahsediyor. Tabii bunun için evvela Filistinlilerin burayı boşaltması gerektiğini de ekliyor.

ABD Başkanı Donald Trump’ın Gazze soykırımı sırasında yerlerinden edilen milyonlarca Filistinlinin komşu ülkelere taşınması önerisi bölgenin geleceğine dair endişelerin derinleşmesine yol açtı. Uluslararası hukuka açıkça aykırı olan böyle bir uygulamanın yapılmasına engel olmak mümkün mü?

ABD’de Donald Trump’ın başkanlık koltuğuna oturmasıyla birlikte uluslararası ilişkilerde yeni bir döneme girdik. İlk başkanlık dönemindeki bazı politikaları ve uygulamaları Trump’ın ikinci döneminde neyi ne şekilde yapabileceğine dair ipuçları taşısa da önümüzdeki dört yılda daha önce hiç yaşanmamış bazı gelişmelere şahit olma ihtimalimiz yüksek.

Milliyetçi Hareket Partisi Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin partisinin grup toplantısında Yunanistan’ın 12 Ada’daki uluslararası hukuk ihlallerini gündeme taşıması, deniz yetki alanları konusunu bir kez daha akıllara getirdi. Sadece Adalar Denizi’nde değil, Akdeniz’de de çetin bir egemenlik mücadelesi sürdüren Türkiye, Mavi Vatan konseptiyle denizlerdeki hak ve menfaatlerini sonuna kadar koruyacağını tüm dünyaya ilan etmiş durumda.

20 Ocak’ta görevine başlayacak olan ABD’nin seçilmiş başkanı Donald Trump, Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin’in kendisiyle görüşmek istediğini ve bu görüşmenin gerçekleşmesi için ayarlamaların yapılmakta olduğunu açıkladı. Görüşmenin Trump’ın koltuğuna oturmadan önce mi yoksa Başkan olarak yemin ettikten sonra mı yapılacağı bilinmiyor. Görüşmenin konusunun ya da konularının ne olacağı hakkında da henüz iki taraftan da bir paylaşım yapılmadı.

Yeni yılın ilk gününde ABD’nin New Orleans şehrinde bir saldırganın kamyonla kalabalık içine girmesi sonucunda 14 kişi ölmüş, çok sayıda kişi yaralanmıştı. Saldırının evvelce ABD ordusunda görev almış, Müslüman bir ABD vatandaşı tarafından gerçekleştirilmiş olması Amerikan medyasında bunun bir “terör saldırısı” olduğu yönünde yorumların yapılmasına yol açtı. ABD makamları aynı gün farklı yerlerde gerçekleştirilen iki ayrı saldırıyla New Orleans saldırısı arasında bir bağlantı kuramadı. Ama FBI New Orleans saldırısını gerçekleştiren Şemsettin Cabbar’ın tek başına hareket ettiğini ve “DEAŞ’tan ilham aldığını” düşündüklerini açıkladı.

Geride bırakmakta olduğumuz 2024’te meydana gelen uluslararası gelişmeler 2025’in nasıl geçeceğine dair önemli ipuçları sunuyor. Şüphesiz tüm dünyayı ilgilendiren en dikkat çekici olay ABD’de Donald Trump’ın yeniden başkan seçilmesi. Trump’ın 20 Ocak’ta koltuğuna oturduktan sonra yapacakları hem ABD’de hem de uluslararası alanda sonuçlar doğuracak.

Yeni Suriye yönetimi düzeni yavaş yavaş kuruyor. Gündelik hayat da normale dönüyor. Çarşılar açık. Okullarda eğitim başladı. Ülkeden gidenler yurtlarına dönüyor. Anayasa ve Meclis askıya alınarak Muhammed el-Beşir başkanlığında kurulan Suriye Kurtuluş Hükûmeti çalışmaya başladı. Uluslararası alanda yeni yönetimle görüşmek için bir telaş var. Geçiş hükûmetiyle diyalog kurabilmek için çok sayıda Batılı devlet de sırada.

Suriye’de 61 yıllık Baas rejimi ve 54 yıllık baba-oğul Esad zulmü sona erdi. İşkencehanelere dönen cezaevlerindeki mazlumlar serbest bırakıldı. Onları insanlığı utandıran muameleye tabi tutanlardan kaçabilenler ülkenin dışına çıktı. Kaçamayanlar, adaletle yüzleşecekleri günleri “haklı” bir endişeyle bekliyorlar.

PKK-PYD-YPG Suriye’nin kuzeyinde bir terör koridoru oluşturacaktı. Batı destekli stratejinin nihai hedefi Irak’ın kuzeyinden başlayarak Akdeniz’e uzanan bağımsız bir devlet kurmaktı. Bir sonraki aşamada Türkiye’nin güneyinin de bu yapıya dâhil edilmesi amaçlanmaktaydı. Türkiye adım adım bu oyunu bozdu.

Bir süredir nispeten hareketsiz olan Şam Kurtuluş Hareketi (HTŞ) birdenbire hareketlendi. Esad’a bağlı birliklerle çatışmaya giren HTŞ Halep’in dış mahallelerine yaklaştı. Özgür Suriye Ordusu’na (ÖSO) bağlı birlikler de gelişmelerden yararlanmak için devreye girdiler. Türkiye’nin 2018’den bu yana terör örgütü olarak tanıdığı HTŞ son yıllarda El Kaide ve DEAŞ’la bağlantılı olduğu şeklindeki görüntüsünü değiştirmeye çalıştı. Hatta zaman zaman kendisini terör örgütü olarak gören ABD’yle yakınlaşmaya girdi. HTŞ’nin son hareketliliğinin de yine ABD ile olan örtülü iş birliğiyle açıklamak mümkün.

Uluslararası Ceza Mahkemesi (UCM) Savcısı Kerim Han, İsrail Başbakanı Netanyahu ve eski Savunma Bakanı Gallant hakkında tutuklama kararı çıkarttı. Kararın gerekçesini Savcı Han yaptığı yazılı açıklamada şu cümlelere izah etti:

Donald Trump’ın kabinesinde yer alacak isimleri açıklamaya başlamasıyla birlikte, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de söz konusu isimlerin ABD’nin politikalarını nasıl etkileyeceği tartışılmaya başlandı. Dış politikanın oluşturulup yürütülmesinde Başkan’a en önemli katkıları yapacak olan Dışişleri ve Savunma Bakanları ile Ulusal Güvenlik Danışmanı, CIA Direktörü, BM Daimî Temsilcisi ve İstihbarat Topluluğu Başkanı gibi kişilerin öz geçmişleri ve daha önceki dönemlerde yaptıkları çeşitli açıklamalar dikkate alınarak bunların Türkiye’ye ne ölçüde “dost” oldukları hakkında yorumlar yapıldı. İsimler üzerinden Türkiye’de yapılan değerlendirmelerin ortak noktası, Trump’ın dış politikayla ilgili alanlarda görevlendirdiği isimlerin hiçbirinin Türkiye’ye yakın olmadığı hatta bazı isimlerin geçmişte Türkiye’ye açıktan cephe aldıkları şeklindeydi.

Donald Trump kendisinin bile inanamadığı ölçüde büyük bir başarıya imza attı. Trump rakibi Kamala Harris’e ABD çapında 4,5 milyon oy fark atarken, Cumhuriyetçi Parti, Senato’da çoğunluğu ele geçirdi. Temsilciler Meclisi seçim sonuçları henüz kesinleşmese de Cumhuriyetçiler orada da çoğunlukta olacaklar gibi görünüyor. Bu ABD siyaseti açısından mutlak iktidar demek.

Salı günü ABD’de seçim var. ABD’nin yeni başkanı ve başkan yardımcısının yanı sıra, 435 Temsilciler Meclisi üyesi, 34 senatör, 11 eyaletin valisi, 10 eyaletin başsavcısı, 7 eyaletin dışişleri bakanı (devlet sekreteri), 10 eyaletin hazine bakanı, 42 eyaletin meclislerinde görev yapan 5800 meclis üyesi ve 371 şehrin belediye başkanı seçilecek. Bazı eyaletlerde seçmenler, hâkimler, kütüphane başkanları ve şerifler için de oy kullanacak.

Türkiye’nin başına musallat edilen terör örgütleriyle mücadelede en kritik dönemeçlerden birine girdik. Sınırların içinde neredeyse etkisizleştirilen bölücü terör örgütü, sınır ötesindeki uzantılarıyla iş birliği hâlinde ve uluslararası hamilerinin yönlendirmesiyle güneyimizde bir "teröristan" kurma hayali görüyor. Devletin, millî birlik ve beraberliği tahkim etmeyi hedefleyen yeni bir yaklaşımı hayata geçirmeye başladığı bir dönemde, kendi varlığını ve işlevini gösterme kastıyla TUSAŞ’a hain bir saldırı gerçekleştiren teröristlere dört gündür çok sert karşılık veriliyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın ifadesiyle; “İnleri başlarına geçiriliyor!..”

Partilerin birbirleriyle ve merkezî Irak yönetimiyle yaşadıkları anlaşmazlıklar sebebiyle iki yıldır ertelenen Irak’ın kuzeyindeki Bölgesel Yönetimin parlamento seçimi bugün yapılıyor. Yaklaşık 2 milyon 900 bin seçmen, bu yılın şubat ayında Irak Anayasa Mahkemesi’nin aldığı bir kararla sandalye sayısı 111’den 100’e düşürülen Bölgesel Parlamento için oy kullanacak. 20 partinin yarıştığı seçimde, dört seçim bölgesi var. 1994’teki iç çatışmadan sonra “sarı bölge” olarak tabir edilen KDP’nin kontrolündeki Erbil ve Dohuk’un 56, “yeşil bölge” olarak tabir edilen KYB’nin kontrolündeki Süleymaniye ve Halepçe’nin 39 sandalyesi bulunuyor. Süleymaniye ve Erbil’de ikişer, Dohuk’ta ise 1 olmak üzere 5 milletvekilliği ise azınlıklara tahsis edilmiş durumda.