Prof. Dr. Emre Alkin

Nerden çıktı bu korumacılık diye soran varsa hemen tarihçesine geçeyim: Alman Tarihçi Okulu'ya göre, klasik iktisat bilimi teorik çatısını kurarken genellikle tümdengelim yöntemini kullanmış, soyutlamalara gitmiş ve akılcılığa fazla ağırlık vermiş gözükür. Ortaya mantıklı bir çerçeve çıkmıştır ama, bu çerçeve gerçeklere uymamaktadır. Çünkü  her zaman ve her ülke için geçerli iktisat ilkelerinin ortaya konmasına imkân yoktur. Toplumlar sürekli bir değişim ve yenilenme içindedirler. "Bu nedenle iktisat bilimi tarihçi bir yaklaşımla ve diğer bilimlerle iş birliği yaparak bu değişim ve yenilenmeyi incelemelidir" derler.

Trump’ın Çin ile ilgili açıklamalarını, ilave gümrük vergisi adımlarını yakından izlemekteyim. Dış ticarette koruma tedbirlerini çok seven, önünü sonunu düşünmeden uygulayan bir ülkenin evladı olarak, Trump’ın attığı tüm adımların ABD’ye enflasyon olarak geri döneceğini söyleyebilirim.

21. yüzyıldan önce tartışmalar şurada kilitlenirdi: "Sağcı mısın, solcu musun?"

Ukrayna ve ABD arasında Rusya ile yapılacak ateşkes ile alakalı bir mutabakata varıldı. Hemen akabinde Amerikan tarafı "bundan sonrası Putin'e kalmış" şeklinde bir açıklama yaptı. Rusya'nın bu çabalara kayıtsız kalacağını sanmıyorum. 

Haydi basit bir soruyla başlayalım. Gelişmekte olan bir ülkede şu aşağıdaki mal veya hizmetlerin ortak özelliği nedir? 

Tarih geçmişin incelenmesi kadar, ilerlemenin ölçülmesi için de önemlidir. Şartların iyiye gitmesi gerekir ki ilerlemeden bahsedilsin. Ancak, ilerlemeyi de ölçmek kolay değil. Her yandan ve yönden yağan bilginin hangisinin doğru olup olmadığı konusunda hepimizin kuşkusu var. Ayrıca her zaman bilgi gerçeği yansıtmaz. Dolayısıyla elimize ulaşan bilgilerden yaptığımız kurguları "gerçek" diye sunamayız. "Senaryo" ya da "ihtimal" dememiz daha ahlaklı olur. 

Reel faiz hesaplamasında dünyanın her yerinde hata yapıldığı biliniyor. Hatta kendini "uzman" diye tanımlayanlar bile güncel nominal faizden güncel enflasyon oranını çıkararak reel faiz tarifi yapıyor. Baştan aşağı yanlış bir uygulama. Çok düşük seviyede olan, yıllar boyunca yatay seyreden enflasyon ve faiz oranlarının birbirine çok yakın seyretmesi sebebiyle oluşmuş yanlış bir yaklaşımdır bu. 

2025 yılına öyle bir hızla başladık ki, fark etmeden şubat ayının ortasına gelmişiz bile. Birçok kişi 2025'i tüm zamanların en zor yılı olarak tanımlarken, yılın ikinci yarısı için bir umut tutmaya devam edenler de var. Ben de onlardan biriyim.

"Dünya tarihine bakıldığında gücün illaki akıl ve adalet anlamına gelmediğini öğrendik" diyor Harari yeni kitabında. NEXUS isimli kitabın ilk sayfası bu tespitle başlıyor. "Gücü yanlış kullandıkça insanlık kendini yok etmeye devam ediyor" diyerek çok önemli bir konuya parmak basıyor:

Dünya tarihi savaşlar, çatışmalar ve gerginliklerle dolu. Peki, eğer bu çatışmalar hiç olmasaydı, dünya nasıl bir yer olurdu, hiç düşündünüz mü? Mutlaka düşünmüş olmalısınız. Maalesef hepimizin "doğrusu bu" dediğimiz meselelerde bile rakamsal bazı örnekler verince kaale alınır oluyorsunuz.

Mars'a astronot göndereceğiz...

Günlük iş trafiğinden kafamı kaldırıp gelişmelere odaklandığımda daha önceki raporlarda arz ettiğim ihtimallerin yavaş yavaş elle tutulur hâle geldiğini görüyorum... 

ABD resmî rakamları 2020-2024 yılları arasında mevsimsellikten arındırılmış olarak en yüksek artış gösteren grupları şu şekilde sıralamış:

Javier Milei aslında olağanüstü, harikulade bir şey gerçekleştirmedi. Sadece gerekli olanı yaptı. Demek ki gerekli olanı yapmak için lider iradesi gerekiyor. Gelişmekte olan ülkelerin bir türlü gelişmiş hâle gelememelerinin sebebi de bu. Liderin olması gerekeni yapmasından çok "bu kadarı yeter" demesi. 

Yeni yıldan önceki son makalem olduğu için, 2025 yılındaki riskleri sizlere bir kez daha hatırlatmak istiyorum: Sıcak çatışmaların artması ve kalıcı krizler: Fazla detay vermeye gerek yok zaten şu an tamamen içinde yaşıyoruz, Trump'ın gelmesiyle beraber bitmesi beklenen bazı çatışmalar var ancak Suriye gibi daha da çetrefilleşecek meseleler olduğunu unutmayalım. Buradan hareketle 2025 yılının sıcak çatışmalar ve çabucak alevlenecek gerginlikler çerçevesinde zorlu geçeceğini söyleyebilirim.

Son zamanlarda sosyal medyada "Uzaylılar var, bazı hükûmetler bunu biliyor ama açıklamıyor, yakında her şey ortaya çıkacak" gibi çok sayıda paylaşım görüyorum. Gerçekten de evren bu kadar genişse, nasıl yalnız olabiliriz ki? Ancak kendime "Neden şimdi?" diye sormaktan da edemiyorum. Gerçekten nükleer yok oluşun eşiğinde miyiz? Ya da uzaylılar bizi kendimizden kurtarmaya mı geliyor? Bu sorular insanı gülümsetse de biraz ağızda acı tat bırakıyor.

Her zaman tekrar ettiğim gibi “bilgisayar ne kadar büyük ve kapasiteli olursa olsun, yanlış veri yüklersen yanlış sonuç çıkar...” Gerçi ben demedim bunu, Stephen Hawking söylemiş. Bugün Suriye ile ilgili değerlendirmelerin uçuk kaçık olması da aynı sebebe dayanıyor. Doğru bildiğimiz yanlışlar var Suriye konusunda önce bunları anlatmak lazım.

Merkantilizm geri mi dönüyor bilemem ama, "çok satarım az alırım" şeklinde bir ticaret politikasını benimseyen azımsanmayacak kadar çok insan var. Hâlbuki dış ticaret teorisi bunun yanlışlığını birçok örnekle anlatır.

Sanıyorum akademinin ilk yıllarından beri enflasyon meselesiyle uğraşıyorum. Şöyle bir geriye dönüp bakınca 1990’lar boyunca Türkiye’de ve diğer gelişen ülkelerde enflasyonla mücadele adına neler yaptıklarına şahit oldum. Annemin hastalığı sebebiyle tam 1982-1994 boyunca birkaç aydan fazla kalmak zorunda olduğum İngiltere, sonra çeşitli görevler sebebiyle Latin Amerika, MENA, Uzak Doğu, Türk Cumhuriyetleri, Kafkaslar ve Rusya ziyaretlerim sıklaştı.

Gelişen ülkelerin belki de başına gelmiş en kötü gelişme sadece ara eleman yetersizliği değil, elemanların işi yapacak bilgi ve deneyimden eksik kalmış olmaları.