Kredi kartı faciasından kurtulmanın yolu

Türkiye'de ipoteğe dayalı emlak kredi (mortgage) sistemi devreye girmek üzere. Kredi kartları uygulamasında ise, ülkemizde adeta bir patlama yaşandı. Ama ABD'de ve Batı ülkelerindeki uygulanış sistemi kurulmadan ve tüketici eğitimi yapılmadan fütursuzca yaygınlaştırılan kredi kartları, aile facialarına yolaçtı. Sosyal bir kangren halini aldı. Herkese kredi kartının kolaylıkla verildiği, gerekli yasal sistemin daha yeni yeni kurulmaya çalışıldığı bir ortamda, durumun böylesine felakete dönüşmesi kaçınılmazdı. Maalesef kredi kartları, yüzbinlerce aileyi feci şekilde vurdu. Kredi kartları faciasının bize göre birinci derecedeki sorumluları, tefeci zihniyetli muhteris bankalar ve tüketicilerin bilgisizliğini istismar edenlerdir. "Efendim, limitlerine dikkat etselerdi. Gelirlerine göre harcasalardı. Borçlarını nasıl ödeyeceklerini dikkate alarak kullansalardı!" türünden mazeretlere hiç sığınılmasın. Bankalar ve finans kuruluşları, ABD'de ve Batı ülkelerinde kredi kartlarının nasıl verildiğini gayet iyi bildikleri halde, ne bu kriterlere uydular; ne de gerekli yasal sistemin kurulmasını beklediler. Yüzbinlerce aileyi istismar ettiler. Tüketici çılgınlığını teşvikle bugünkü felaketin oluşmasına çanak tuttular. ABD'de kredi kartları ve sicil sistemi ABD'de kredi kartları borcu, teminatı olmayan borç hükmündedir. Yani kredi kartı sahibi borcunu ödemediğinde, ne haciz ne de mahkemeye vererek tahsil etme sözkonusu değildir. Böyle durumda kart sahibinin sadece kredibilitesi bozulur. O kişi en az 5 sene bir daha herhangi bir kredi kartı alamaz. Herkesin bir sosyal sigorta numarası vardır. Bu aynı zamanda vergi numarasıdır. Kişilerin gelir durumları, vergi beyannameleri, borç ve kira ödemeleri hep bu numarasına kaydedilerek güncelleşmiş bir kredi sicili oluşur. Herhangi bir kişinin kredi talebi veya herhangi bir kiralama işlemi öncesinde, bir müracaat formu doldurulur. Talep sahibi bu başvurudaki imzasıyla, karşı tarafa, kredi sicilini-mali durumunu inceleme hakkını verir. Kredi kuruluşu veya kiralayan, talep sahibinin kredi durumunu inceler ve kriterlere uygunluğunu kontrol eder. Eğer mali durumu elverişli ve kredi notu yeterliyse müracaatı kabul edilir. Gelir durumu ve diğer borç ödemeleri dikkate alınarak kredi limiti belirlenir. Eğer durumu uygun değilse reddedilir ve reddedilişi hem kendisine, hem de kredi sicilinin tutulduğu bağımsız bürolara bildirilir. ABD'de bir kişinin kredi kullanacak hale gelmesi için asgari 2 yıl mali durumunun işlendiği bir kredi sicilinin oluşması gereklidir. Bu süre dolmadan ve belli bir kredi sicili oluşmadan kimse kredi kartı alamaz. (Banka hesabındaki kendi parasından harcama imkanı veren bankamatik kartları hariç.) Sosyal sigorta-vergi numarasında yeterli bir kredi sicilinin oluşmasından sonra da kredi kartları otomatikman verilmez. Mali durumuna göre "ne kadar kredi kullanabileceğini gösteren genel kriterler" vardır. Bu kriterler kabaca şöyledir: Talep sahibinin aylık gelirinin en çok üçte birinin borç ve taksit geri ödemelerine ayrılabileceği, üçte ikisinin şahsi harcamalar için olduğu kabul edilir. Üçte birlik bölümünden aylık kira veya mortgage ödemesi, arabalarının taksitleri, diğer kredi kartlarının aylık minimum ödemeleri ve varsa diğer borç ödemeleri düşülür. Geriye kalan -varsa- bu miktar, onun kabul edilmiş yeni kredi talebinin limitinin ne olacağını tayin eder. Mesela şöyle bir örnek verelim. Aylık geliri 3 bin dolar olan bir kişinin kredi kartları, borçları, mortgage ve kira için ödeyeceği azami miktar 1000-bin dolardır. Bu kişi 500 dolar evi için, 200 dolar araba, 100 dolar da diğer kredi kartlarının minimumları için aylık geri ödeme yapıyorsa, geriye sadece 200 dolarlık aylık ödeme karşılığı alabileceği bir kredi limiti olur. Bu da en fazla 2-3 bin dolarlık bir kredi limiti demektir. Eğer aylık geri ödemeleri toplamı 800 dolar değil de 1000, ya da daha fazla ise, bu kişiye asla yeni bir kredi kartı verilemez! Kredi kartı borcuna haciz yok ama Kişinin kredi siciline borçlarını ödeyip ödemediği ile nasıl ödediği de işlenir. Borçlarını zamanında ve gerekli asgari miktarı ödemesi durumunda sicili artı puanla yükselir. Gecikmeler ve eksik ödemeler kredi notunu bozar. Bu bozulmayla kredi notu normalin altına inerse, o kişinin yeni kredi alması ve mülk kiralaması imkansızlaşır. Aynı zamanda kartları dondurulur, veya iptal edilir.. Kartlarındaki borcunun kapatılması için kendisine posta ve telefonla sürekli bir baskı uygulanır. Borcu tahsil edilmeye çalışılır. Kredi kuruluşunun bu alacağını tahsil için elindeki tek baskı unsuru, boçlunun kredi sicilinin bozulmasını önlemesi ve sistemden çıkmamak için ödeme yapma arzusudur. Bunun dışında alacağını tahsil etme imkanı yoktur. Haciz ve mahkeme yolu kapalıdır. Ancak böyle duruma düşmüş bir tüketici bir daha o sistemde en az 5 yıl herhangi bir kredi kullanamaz ve mülk kiralayamaz! ABD'deki sistem işte böyle. Bu kriterler esnetilmeden ve şahıstan şahısa değişen herhangi bir ayrımcılık yapılmadan "şablon halinde" uygulanır. Türkiye'de benzer yapıyı kurmadan kredi kartları vermek, mortgage veya diğer tüketici kredileri kullandırtmak yanlıştır. İnsanları bankaların insafına(!) terketmektir! Çığ gibi büyüyecek sosyal felaketlere davetiye çıkarmaktır. Bankalar ve finans kuruluşlarının tüketici bilgisizliğini (ve de alışveriş çılgınlıklarını) istismar etmesi önlenmeli; ABD ve Batı ülkelerindeki kredi kriterlerinin uygulanması sağlanmalıdır. Bu faciadan başka türlü kurtuluş yolu yoktur!