Ap­tal­lar bit­ti, pi­ya­sa­lar çök­tü!

Bir saa­det zin­ci­ri kop­tu­ğun­da ne olur? Hal­kı­mız ta­şı ge­di­ği­ne ko­yar. Na­sıl mı? Me­se­la şöy­le der: -Te­zek­ten olan te­ra­zi­nin, bil­mem ne­den olur dir­he­mi! ABD kay­nak­lı kü­re­sel kri­zi de, ben­zer bir man­tık sil­si­le­siy­le açık­la­yan çok sa­yı­da pi­ya­sa yo­rum­cu­su var. Ne var ki, "Da­ha Bü­yük Ap­tal Te­ori­si"ne da­ya­lı bir di­zi fark­lı iza­hat, özel­lik­le ya­ban­cı med­ya­da göz kır­pı­yor. (İs­ter­se­niz, li­te­ra­tü­re kat­kı­da bu­lun­mak ve bir ala­tur­ka çeş­ni kat­mak ama­cıy­la, "Da­ha Bü­yük Sa­zan Te­ori­si" di­ye­bi­lir­si­niz.) *** Da­ha Bü­yük Ap­tal Te­ori­si'ne gö­re: His­se se­net­le­ri baş­ta ol­mak üze­re, ba­zı var­lık­lar "ger­çek de­ğer­le­ri" ol­du­ğu için sa­tın alın­maz. Asıl se­bep, siz­den da­ha faz­la pa­ra öde­me­ye ha­zır "da­ha ap­tal" bi­ri­nin pi­ya­sa­da bu­lun­ma­sı­dır. Her za­man böy­le olur mu? Ha­yır, her za­man böy­le ol­maz; ba­zen ap­tal­lar (sa­zan­lar) bi­ter. Şim­di­ler­de ol­du­ğu gi­bi... Son du­rum şöy­le: -Her­kes kur­naz, sa­zan­lar ka­ra­bor­sa! Tok­sik (ze­hir­li) de­ni­len men­kul kıy­met­ler­de, her­kes sa­tı­cı, alı­cı yok. İş­te si­ze, dört dört­lük bir li­ki­di­te kri­zi. Tok­sik men­kul kıy­met­ler, sa­zan­la­rın kö­kü­nü ku­rut­tu. Spe­kü­la­tif ba­lo­nun de­vam ede­bil­me­si için, "fi­nan­sal ap­tal­lar­dan olu­şan fi­nan­sal bir zin­cir" ge­rek­li. Gü­ven bu­na­lı­mı­nın tır­man­dı­ğı kon­jonk­tür­ler­de, nor­mal­le­şe­bil­mek için ap­tal­la­ra her za­man­kin­den da­ha faz­la ih­ti­yaç du­yu­lur. Pe­ki iş­ler tam an­la­mıy­la ka­rış­tı­ğın­da ne olur? Sis­te­min si­gor­ta­sı an­la­mın­da, ni­ha­i ve en bü­yük ap­tal­la­rın va­zi­ye­te el koy­ma­sı bek­le­nir. En bü­yük ap­tal... Böy­le du­rum­lar­da, mer­kez ban­ka­la­rı­nın, "Son borç ve­ren mer­ci" ya da "ni­ha­i muk­riz" (Len­der of Last Re­sort) ol­ma fonk­si­yon­la­rı dev­re­ye gi­rer. Açık an­la­tı­mıy­la, pa­ra oto­ri­te­si, "en bü­yük ap­tal ro­lüy­le" sah­ne­ye at­lar ve rol kes­me­ye baş­lar. İk­ti­sat­çı­lar, "ABD Mer­kez Ban­ka­sı Fed, ga­zoz ka­pak­la­rı ve ça­ma­şır man­dal­la­rı kar­şı­lı­ğın­da li­ki­di­te ver­di!" der­ken, as­lın­da bu ger­çe­ği an­lat­mak is­ti­yor. Fed'in li­ki­di­te ver­me ope­ras­yo­nu, çö­kü­şü ge­cik­tir­di, ama ön­le­ye­me­di; ABD Ha­zi­ne­si, za­rar­la­rı üst­len­mek için kol­la­rı sı­va­dı. *** Önü­müz­de­ki tab­lo, tü­pün­den çı­kan diş ma­cu­nu gi­bi: Bir ta­raf­ta, fi­nan­sal in­no­vas­yon ve akıl­la­ra za­rar fi­nan­sal tü­rev­ler; di­ğer ta­raf­ta, mu­az­zam bir en­for­mas­yon kir­len­me­si ve fi­yat­lan­dı­rı­la­ma­yan risk­ler. Do­la­yı­sıy­la, fi­yat­lan­dı­rı­la­ma­yan ürün­ler ve kay­bo­lan sa­zan­lar.. Ne­ti­ce ola­rak... -Da­ra­lan kü­re­sel fi­nans­man ve sı­rı­tan re­ses­yon... Yer­sen!