"Bizden vergi alıyorsun, nereye harcayacağını bilelim!"

Bilmem farkında mısınız? Dokuzuncu Cumhurbaşkanımız Sayın Süleyman Demirel, demokrasiye ve bütçeye ilişkin kavramları, renkli üslubuyla, çok güzel anlatır. "Basite irca etme, basite indirgeme" ya da "vulgarizasyon" olarak bilinen yetenek, kendilerinde ziyadesiyle mevcuttur. Aklımda kaldığı kadarıyla, çağdaş demokrasilerin temelini oluşturan ve 'Bütçe Hakkı' olarak bilinen kavramı, Sayın Demirel, şöyle özetlerdi: "Vaktiyle İngiltere'de halk, krala sormuş: -Bizden vergi alıyorsun, nereye harcayacağını bilelim! Bu sorunun cevabı, bizi 'Bütçe Hakkı' kavramı ile tanıştırır." Beyefendi, Türkçe karşılığının pek isabetli olmadığını düşündüğü için olacak ki, 'accountability' (hesap verme sorumluluğu) olarak bilinen kavramı da, pek sık telaffuz ederdi. Vergileme ilkelerinin yer aldığı tarihi bir metinden, 'Magna Carta Libertatum'dan (Büyük Özgürlük Fermanı) bahsetmeyi de ihmal etmezdi. Böyle bir süreç, Batı demokrasilerinde tesadüfen ortaya çıkmamış. 'Bütçe Hakkı' ile birlikte, "Temsilsiz vergi olmaz." (No taxation without representation) ya da "Yasasız vergi olmaz." diye bilinen ilke, çağdaş demokrasilerin anayasalarında yer almış. 'Bütçe Hakkı' zedeleniyor mu? Türkiye'de 'Bütçe Hakkı'nın kullanılmasını zedeleyen birçok uygulamadan söz edilebilir. Genel olarak ifade etmek gerekirse, söz uygulamaların iki tane temel kaynağı bulunuyor: Bunlar, "mali saydamlık eksikliği" ve "hesap verme sorumluluğunun yerine getirilmemesi" olarak belirginleşiyor. Sayıştay ne diyor? Bütçeyi TBMM adına denetleyen Sayıştay tarafından hazırlanan raporlar, bu konuda kapsamlı ve ayrıntılı bilgiler veriyor. Raporlar, denetim mekanizmasını zaafa uğratan kayıt dışı işlemlerden yakınıyor. Kayıt dışı bütçe! Sayıştay raporlarında yer alan eleştiriler özetle şöyle: Bütçeleştirilmeyen işlemlerin büyük bir bölümü, borçlanma ile ilişkili. Devlet borçlarının faizleri yerine ya da görev zararı borçlarına karşılık olarak, alacaklı kuruluşlara tahvil verildiğinde gider kaydı yapılmıyor. Bu durumda net borçlanma hasılatı, bütçe açığından fazla oluyor. Kayıt dışı bütçe işlemleri, "mahsup borçlanma", "nakit dışı borçlanma" veya "yarı mali işlem" adı altında da karşımıza çıkıyor. Bütçeleştirilmeyen işlemler, kamu açıklarını az gösterme ve sorumluluktan kaçınma kaygısından kaynaklanıyor. Bütçe dışında harcanan bu tutarlarla hangi işlerin finanse edildiğini tam olarak tespit etmek mümkün değil. Mevcut sistem içinde, bu giderler sadece kamuoyundan ve Meclis'ten gizlenmekle kalmıyor, bizzat uygulayıcılar da gerçek verilere ulaşamıyor. Harcama reformu ne demek? Kamu harcama reformu, bütçenin hazırlanması, parlamentoda görüşülmesi, uygulanması ve denetlenmesi ile ilgili süreçlerde reform yapılması anlamına geliyor. Mecliste görüşülen, 'Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu' tasarısının uygulamadaki başarısını, kamu harcama reformuna yapacağı katkılar belirleyecek. Bakalım, "Bizden vergi alıyorsun, nereye harcayacağını bilelim!" diye sorduğumuzda tatminkar bir cevap alabilecek miyiz?