"Bre kâfirler.. Sizde soğan cücüğü kadar da akıl yokmuş bre.."

Para, para, para.. İnsanoğlunun para ile olan ilişkisi, sürekli problem üretmiş. İki ünlü Amerikalı iktisat tarihçisi, geçmişte yaşanan ekonomik ve finansal krizleri tartışıyor. Bir tanesi, vaktiyle Hollanda'da ortaya çıkan "lale çılgınlığından" (Tulipomania) dem vuruyor. İnsanların "spekülatif talep ve balon" üretme yeteneklerine, bir üst sınır çizilemeyeceğini vurguluyor. 1630'lu yıllarda, "lale soğanı" piyasasında yeşeren muazzam servetlere, vadeli pozisyonlara, finansal balonlara ve balonun patlamasıyla ortaya çıkan gelişmelere değiniyor. Edward Chancellor'ın, "Şeytan Sofrası" (Devil Take the Hindmost: A History of Financial Speculation) başlığıyla dilimize aktarılan kitabı da, finansal spekülasyonun ilginç tarihini anlatıyor. Fizikçi Isaac Newton, şöyle dermiş: -Gök cisimlerinin hareketlerini hesaplayabilirim, ama insanların çılgınlığını asla.. *** Acaba.. O tarihlerde yaşamış bir Osmanlı efendisi, Hollanda'da olup biteni nasıl yorumlardı? Muhtemelen şöyle derdi: -Bre kâfirler! Sizde soğan cücüğü kadar da akıl yokmuş bre.. Dikkat buyurulursa, soğan cücüğü kadar "akıl" diyor, "zeka" demiyor. İkisi çok farklı. Nasıl mı? Bizim örneğimizde "zeka" müthiş, akıl "mâfiş".. *** Daha önce de yazmıştık. İlk bankalar, tapınaklarmış; ilk bankacılar da rahipler.. Ne demişler? - Maksudun, mabudundur. Her şey, dengi dengine.. Firavunlar, Nil'in taşma ve çekilme rejimine ilişkin bilgileri, zulmetli piramitlerinin labirentlerindeki kuytu köşelere gizlermiş. Ne gariptir ki.. Firavunlar, kendi çöküşlerinin tohumlarını ektiklerini, bindikleri dalı kestiklerini bir türlü fark edememişler. Tıpkı "finansal firavunlar" gibi.. *** Hatırlayalım.. ABD kaynaklı küresel resesyon patladığında, önümüzdeki tablo, tüpünden fırlamış diş macunu gibiydi. Daha doğrusu, çivisi çıkmış bir "Şeytan Sofrası" idi -Bir tarafta, finansal innovasyon ve akıllara zarar finansal türevler; diğer tarafta, muazzam bir en≠formasyon kirlenmesi ve fiyatlandırılamayan riskler. Dolayısıyla, fiyatlandırılamayan ürünler ve kay≠bolan sazanlar.. Tarih tekerrür ediyor: -Tezekten olan terazinin, bilmem neden olur dirhemi..