Kazakistan’da çok önemli bir ay ismi.
Jeltoksan, aralık ayı demek. Ama bir yılın en son ayının ismi olması yanında Kazak tarihinin tek başına simgesi durumunda. Jeltoksan, başkaldırı demek, hürriyet demek, kitlelerin kıyımı demek, bağımsızlık ayı demek.
İlginç bir şekilde bu ülkede başkaldırı hareketlerinin büyük çoğunluğu Jeltoksan’da başlamıştır. Ancak bugünkü Kazakistan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını ilan ettiği gün de 16 Aralık!
Hemen belirtelim ki aralık ayı, Kazak halkının SSCB’ye başkaldırıp özgürlük ve hak talep ettiği bir ay. Zamanın Sovyetler Birliği Başkanı Mihail Gorbaçov’un, Kazak asıllı, aynı zamanda millî konularda yüzü halkına dönük olan Kazakistan Sovyetleri Genel Sekreteri Dinmuhammed Kunayev’i görevden alıp, yerine Rus asıllı Genadi Kolbin’i genel sekreter tayin etmesiyle Kazakistan Devlet Üniversitesi öğrencileri bunu protesto etmeye başladı.
Önce üniversite öğrencilerinin bir protestosu zannedilen bu eylemler kısa sürede bütün ülkeye yayıldı ve geniş halk kitleleri de bu eylemi desteklemeye başladı. Ancak Sovyetler’in bu haklı eylemlere tepkisi çok sert oldu. 16-17 Aralık’ta 70 bin Sovyet askeri bölgeye nakledildi. Göstericilere çok ciddi orantısız güç kullanıldı. Binlerce üniversite öğrencisi genç ve sivil halk hayatını kaybetti. Öldürülenlerin cesetleri çöplere atıldı, yakıldı. Bu süreçte binlerce insan tutuklandı, idam edildi, sürgün yedi. Jeltoksan’da binlerce insan öldürüldüğü hâlde Sovyetler bunu, ‘on’larla ifade etmekle yetindi.
Bu gösterileri yatıştırmak için Sovyet Başkanı Mihail Gorbaçov, Genadi Kolbin’i görevden almak zorunda kaldı. Yerine Nursultan Nazarbayev atandı. Ve bu atama, aslında sonun başlangıcı idi…
Bu isyanlara benzer hareketler diğer Sovyet topraklarında da meydana gelmeye başladı. Bir asır baskı altında tutulan bu milletler, hürriyet ve bağımsızlık arayışı içinde idiler.
Jeltoksan olaylarından bir süre sonra Nazarbayev ve yakın arkadaşları, ünlü yazar Cengiz Aytmatov, ülkeye gelen Mihail Gorbaçov’dan Kazak halkından özür dilemesi konusunda ısrar etmişlerdir. Gorbaçov, bir radyo aracılığıyla Jeltoksan olayları için Kazak halkından özür dilemiştir.
Evet, bir aralık ayında başlayan Jeltoksan olayları, meyvesini de yine bir aralık ayında verecekti. Tam 4 yıl sonra… 1 Aralık 1991 tarihinde bir halk oylamasıyla Nursultan Nazarbayev, Kazakistan Devlet Başkanı olarak seçildi. 10 Aralık 1991’de Kazakistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin adı “Kazakistan Cumhuriyeti” olarak değiştirildi. 16 Aralık bağımsızlık günü ilan edildi.
Üniversite öğrencilerinin başlattığı bu özgürlük hareketi bir devlet armağan etmişti Kazaklara. Dinmuhammed Kunayev, bir araç olsa da amaç bağımsızlıktı hiç şüphesiz.
Mihail Gorbaçov’un, güya “iyi komünist” diye Komünist Partisi Genel Sekreteri olarak tayin ettiği Nursultan Nazarbayev’in günün birinde en büyük Türk milliyetçisi olarak Türk Devletleri Teşkilatının temelini atacağından da habersizdi hiç şüphesiz!
Sözde komünist olarak Sovyet Komünist Partisinde üst görevlerde bulunan Mirsait Sultan Galiyev, Türk topluluklarına hayal ettiği hak ve özgürlükleri vermeyi başaramamış tam aksine hayalini kurduğu bu ülküsü fark edildiğinde bunu hayatıyla ödemişti. Lakin bir başka Sultan bunu başarmıştı işte. Nursultan Nazarbayev’e nasip oldu.
Jeltoksan öyle bir ay oldu ki sevinçle acı, tutsaklıkla özgürlük, ölüm ve kalım aynı potada eridi. Jeltoksan olayları esnasında yüzlerce ölü ve yaralının arasından bir genç kızın ayağa kalkıp bir haykırışı vardır ki Jeltoksan isyanının simgesi olmuştur:
“-Kazakistan, Kazaklarındır!”
Daima, her zaman ve ebediyen…
