Tarihte kimi şahsiyetler vardır ki tek bir cümleleri dahi tarihtir, yöndür, istikamettir.
Uzun zamandır kendisinden bahsetmek istediğim ancak her defasında bir türlü nasip olmayan çok önemli bir şahsiyetten Mustafa Çokay’dan söz etmek istiyorum.
Alaş Orda Hareketinin ve Türkistan yakın tarihinin en önemli aksiyon adamlarından birisi olan Mustafa Çokay 1890 ve 1941 yılları arasında yaşamış. Sen Petersburg Hukuk Fakültesi mezunu olan Mustafa Çokay, Almanların Berlin’de öldürdüğü bir isim olarak da Türkistan tarihine geçmiştir.
Aslında Sovyetler’in ismini bile yasakladığı Mustafa Çokay’ın şu sözleri bile onun şahsiyeti hakkında bizlere ipucu vermektedir:
“Her dış Türk'ün iki vatanı vardır. Biri kendi doğduğu topraklar, ikincisi Türkiye'dir."
“Türkistan Tektir. Bunu Kazak, Özbek ve Türkmen gibi ayrı devletlere bölmek Rusların işidir!”
“... Rus çarlığının Türkistan’da ve diğer Türk ülkelerinde kabilecilik fikirlerinden destek bularak uyguladığı böl ve yönet siyasetini tatbik etmekte olan kızıl Rusları, Türkistan, Azerbaycan, İdil-Ural ve Şimalî Kafkasya’nın millî birliği yıkacaktır."
Sovyetler onu bu düşüncelerinden dolayı “Çokaycılık” kavramıyla zikrediyorlardı.Mustafa Çokay, daha öğrencilik yıllarında Çarlık Rusya’sına karşı gelen çalışmalar içinde olmuş, hayatı boyunca bütün Türklerin tek çatı altında olması gerektiğini anlatan yazılar yazmıştır. Özellikle Alaş Orda Hareketi’nin önemli isimleri arasında bulunmuş ve Hokant isyanına bizzat katılmış ve Hokant’ta Türkistan Muhtar Cumhuriyeti’nin ilanını sağlamıştır.
Merkezi Kazakistan Semey’de bulunan Alaş Orda Muhtar Cumhuriyetini 1917 yılında ilan eden Türkistan aydınları, Hükûmetin Başkanı olarak Alihan Bökeyhan’ı, Dışişleri Bakanı olarak da Mustafa Çokay’ı seçtiler. Ancak bu devlet ve hareket üç ayını doldurmadan Sovyet Kızıl Ordusu tarafından kanlı bir şekilde bastırıldı ve Mustafa Çokay hakkında gıyabi idam kararı verildi. Alaş Orda Hareketinin öncü liderlerinden birisi olarak Tiflis’e geçti ve burada dergiler çıkararak Türkistan halkına ve aydınlarına seslenmeye devam etti.
Sovyetlerin peşine düşmesi, aranması nedeniyle bu kez Fransa’ya geçti ve burada Türkistan’dan gelen gençleri ve aydınları organize etmeye devam etti. Fransa ve Avrupa’daki gazete ve dergilerde Sovyetlerin karanlık yüzünü ve Türkistan halkının bağımsızlığını savunan yazılar yazdı.Türkiye’deki “Yeni Türkistan” dergisinin dış ilişkilerini yürüttü. Ancak Sovyetler Birliğinin yoğun baskısıyla Türkiye’de bu dergi ne yazık ki 1931 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla kapatıldı. Ve maalesef 27 Aralık 1941 yılında Mustafa Çokay Berlin’de Almanlar tarafından öldürüldü. Mezarı Berlin Türk Şehitliğindedir. Aradan uzun yıllar geçti, hafızalardan silindiği zannedildi. Oysa onun adı hâlâ Türkistan topraklarında yaşıyor.Bugün bütün Türkistan topraklarında “Alaş ruhu” adında bir kavram var!
Bolşevik ihtilali Türkistan aydınlarının kıyımı anlamına da gelir bir yönüyle. Zaten bu “Kızıl Kırgın” adıyla anılıyor. Çünkü Türkistan tarihine baktığımızda Kafkasya dâhil olmak üzere neredeyse bütün Türkistan aydınları takibe uğramış, çeşitli suçlama ve iftiralarla idama mahkûm edilip infaz edilmiş kimi de zindanlarda çürütülmüştür.
Bugün Türk Devletleri Teşkilatı, işte bu kahramanların emekleri, hayatları, idealleri üzerine kurulmuş çok büyük bir oluşumdur. Onlar bugünleri görmedi. Ama hayal ettiler. Bir gün bunun mutlaka ama mutlaka gerçek olacağına inandılar. Bu büyük ideal uğruna hayatlarından oldular.
“Türkistan Tektir” diyen Türkistan Hareketinin bu büyük ülkücüsünü rahmetle ve minnetle yâd ediyorum.
