Başkanlık sistemi nedir?

Önceki yazımızda başkanlık sisteminin ülkemizde iyi bilinmediğini belirtmiştik. Değerli Anayasa Hukukçusu Mustafa Erdoğan'ın "Başkanlık Sistemini Doğru Tartışmak. Liberal Düşünce, Bahar 96, sayı 2. ss. 4-12" yazısını özetleyerek sorunun cevabını bulmaya çalışalım. "Her şeyden önce başkanlık sistemi 'kuvvetler ayrılığı'na dayanan tek hükümet sistemidir. Nitekim Amerikan sisteminin kurucuları merkezîleşmiş bir iktidar yapısında somutlaşan güç toplanmasının yol açabileceği siyasal baskıcılıktan korunmak düşüncesiyle hareket ettiler. Hem federal bir sistem öngördüler, hem de merkezî iktidar yapısını 'kuvvetler ayrılığı' üzerine oturttular. Böylece bir kişi veya grubun bütün devlet yetkilerini elinde toplamasını önlemeyi düşündüler. Bu düşüncenin bir sonucu olarak, başkanlık sisteminde yasama ile yürütme hem işlevsel, hem de organik açıdan bir birinden ayrıldı. 'İşlevsel ayrılık'tan kasıt yasama(yasa yapmak) ve yürütme(hükümet etmek) fonksiyonlarının birbirinden bağımsız olarak tanımlanmış olmalarıdır. Her ne kadar modern demokrasilerde bu anlamda kuvvetler ayrılığı ortadan kalkmış olsa da, ideale en yakın model yine de başkanlık sistemidir. Kuvvetlerin 'Organik ayrılığı' ise yasama ve yürütme işlerinin ayrı ve bir birinden bağımsız organlar tarafından yerine getirilmesi anlamına gelmektedir. Başkanlık sisteminde yasama yetkisi parlamentoya, yürütme yetkisi ise halk oyuyla seçilmiş bir başkana aittir. Tek-başlı yürütme bu sistemin ayırt edici özelliklerindendir. Bu sistemde Başkan parlamentoya(meclise) karşı sorumlu olmadığı için, onun tarafından görevden düşürülemez. Başkanın görev süresi sabittir. Başkan hükümete alacağı bakanları meclis dışından kendi takdirine göre seçer. Buna mukabil Meclisin görev süresi de başkan tarafından kısaltılamaz. Meclisi fesih yetkisi yoktur. Organik ayrılığın bir sonucu olarak mecliste görev alanlar yani milletvekilleri yürütmede görev alamazlar, bakan olamazlar. Yasama ve yürütme arasındaki koordinasyon bir "denetleme ve dengeleme" sistemiyle sağlanır. Meselâ Başkan resmî açış konuşmasında Meclis'e bazı kanunların çıkarılmasını telkin edebilir, uygun bulmadığı yasaları veto edebilir. Meclisi olağanüstü toplantıya çağırabilir. Buna karşılık Meclis başkanın bazı atamalarını onaylama, bütçeyi kabul etme, başkanın memurlarını sorgulama vb yetkilere sahiptir. Başkanlık sistemindeki bu 'denetleme ve dengeleme' mekanizması "işbirliği yoluyla karşılıklı bağımlılık"tır. Oysa parlamenter rejimler 'bütünleşme yoluyla karşılıklı bağımlı' model diye tanımlanabilir". Gelecek yazımızda Başkanlık Sistemine Yöneltilen Eleştirilere yer vereceğiz.