İnsanî gelişmişlik notumuz

Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) teşkilatı 1990 yılından bu yana üye ülkelerin insani gelişmişlik durumunu gösteren bir rapor yayınlar. İnsanların kaç yıl yaşayacaklarına dair beklentilerini gösteren ortalama ömür, tahsil derecesi (okur yazarlık, okullaşma, öğrenim süresi) ve kişi başına gelir ve satın alma gücünü gösteren hayat seviyesi kıstaslarına göre hazırlanan rapor bir bakıma dünya ülkelerinde hayatın ne kadar "insanî" olduğunu gösteren değerli bir belge mahiyetindedir. Ama önemli olmasına rağmen medyamızda "Rahşan'ın sağlı sollu açılımları" kadar yer almadı. İnsanî Gelişmişlik değerlendirmesi zenginlikten, üretim miktarından, ticaret hacminden farklı bir şey. Meselâ ABD ekonomisinin cesameti/büyüklüğü itibariyle birinci ülke olmasına rağmen insani gelişmişlik sıralamasında 10. Japonya dünyanın 2. büyük ekonomisine sahip iken, insani gelişmişlik sıralamasında 11. Çin 1,3 milyar nüfusuyla dünyanın 4. büyük ekonomisine sahipken insani gelişmişlik sıralamasında 85. Türkiye dünyanın 17. büyük ekonomisi iken, insani gelişmişlikte ancak 94. sırada yer alıyor. Listenin başında her zamanki gibi Norveç, İzlanda, Avustralya, Lüksembourg, İsveç, İsviçre, Kanada bulunuyor. Türkiye ortalarda geziniyor Kemal Derviş'in başında bulunduğu UNDP 177 ülkeyi üç sınıfa ayırmış. Birinci sınıfta Yüksek İnsani Gelişmişlik endeksine sahip 57 ülke var. Türkiye'nin aralarında bulunduğu Orta İnsani Gelişmişlik endeksine sahip ülkelerin sayısı 88. Düşük İnsani Gelişmişlik endeksine sahip ülkelerin sayısı ise 32. Baştan 30 ülkenin hepsi de liberal demokrasiyle yönetiliyor. İnsani gelişmişlik listesinin sonunda yer alan 30 ülkede ise dünyanın en zorba rejimleri hüküm sürüyor. Bu basit bir tesadüf olmasa gerek. Raporda Türkiye, Çin ve Hindistan gibi ülkeler Küreselleşmenin ''başarı örnekleri'' arasında yer alıyor. Ama Kosta Rika, Küba, Bulgaristan, Katar, Umman, Ürdün, Şili, Ekvador, Rusya, Arnavutluk, Kazakistan, Ermenistan, Ukrayna, Filipinler, Çin, Tunus... hepsinin de insani gelişmişlik derecesi bizden önde. Bu bizi yeteri kadar utandırmalı! Milletler camiasında 94. sırada olmamız bugünlerde yönetim ve siyaset namına nelerle meşgul olduğumuzu da bir bakıma izah ediyor! İttihat terakkiden buyana zihinlerimizi devlet şekillendirdi. Dünyayı "devletimiz" nasıl görüyorsa öyle gördük, hangi kavramları önümüze sürdüyse onunla düşündük. "İnsanî" olanı hiç sorgulamadık. Kalkınma planlarımız dahi devlet şartlandırmaları ile dolu. Meğer "insanî gelişmişlik" diye bir kavram varmış, şimdi onu anlamağa çalışıyoruz. Rapor 2003 yılına ait istatistik verilerle hazırlanmış. Yani önemli sosyal ve iktisadî gelişmelerin kaydedildiği son üç yıl değerlendirmelere yansımamış. Bunlar yansıdığında belki biraz üst sıralara ilerleriz. Tek tesellimiz bu.