İnsanî gelişmişlik notumuz

Kamuoyumuz AB ilerleme raporu, Karaoğlan cenazesi, AK Parti kongresi, Medeniyetler İttifakı toplantısı gibi birbiriyle yarışan önemli olaylarla meşgulken, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Başkanı Kemal Derviş, Güney Afrika'da 2006 yılı Dünya İnsanî Gelişmişlik Raporunu açıkladı. Rapor küresel gelişme meselelerinde en yetkin uzman ve uygulama adamlarının emek ve göz nuruyla hazırlanmış bir hazine. Bu yıl raporda su meselesi öne çıkarılmış. Bu bilimsel raporun, iç ve dış siyasî olayların gölgesinde kalmasına gönlümüz elvermedi. Gönül ister ki bu bilgiler okullarda ders olarak okutulsun, üniversitelerimizde tez konusu olsun. Okurken ülkelerin bir resmi geçidini görüyorsunuz. Çok yemekten ölenlerle, açlıktan kırılanların trajedisini yaşıyorsunuz. Su hakkındaki çarpıcı ifade ve bilgileri ayrı bir yazıya bırakıp, raporun insanî gelişmişlik endeksiyle ilgili bölümüne göz atalım: Endeks 177 ülkenin 2004 yılı istatistiklerine dayanarak hazırlanmış. Sağlıklı bilgi alınamayan on kadar ülke listeye alınmamış. İnsanî Gelişmişlik endeksi zenginlikten, üretim miktarından, ticaret hacminden farklı bir şey. İnsanî gelişmişlik, insanlara hayatta neyi murat ediyorlarsa ona yönelmelerini sağlamakla, ne yetenekleri varsa ortaya koymalarıyla ilgili bir kavram. İnsanların sağlık şartları, kaç yaşına kadar yaşamayı ümit ettikleri, okullaşma, okuma, eğitim imkânları ve satın alma güçlerinin esas alındığı karmaşık bir yöntemle hesaplanıyor. Bu endeksin alışageldiğimiz salt iktisadî değerleri kıstas alan kalkınmışlık derecelendirmesine bir alternatif olarak geliştirildiğini düşünebiliriz. Yani bir gün ülkeler "kaç parası" olduğuna göre değil, orada insanların "ne kadar insanca" yaşandığına göre itibar görecekler. Meselâ ABD ekonomisi büyüklük itibariyle birinci olmasına rağmen, insanî gelişmişlikte 8. sırada geliyor. Japonya dünyanın 2. büyük ekonomisine sahip iken, insani gelişmişlik sıralamasında 7. Üçüncü büyük ekonomiye sahip Almanya 21. sırada yer almış. Çin 1.3 milyar nüfusuyla dünyanın 4. büyük ekonomisine sahipken insani gelişmişlik sıralamasında 81. Türkiye dünyanın 17. ekonomisi. Ama insani gelişmişlikte ancak 92. sırada. Geçen yıl 94. idi... ? Düşündüren tablo Listenin başında Norveç, İzlanda, Avustralya, İrlanda, İsveç ve Kanada geliyor. 27 AB ülkesinin hepsi ilk 60 içinde yer bulmuş. En baştaki 30 ülkenin hepsi de liberal demokrasiyle yönetiliyor. Listenin sonunda yer alan 30 ülkede ise demokrasiden eser yok. Oralarda dünyanın en zorba rejimleri hüküm sürüyor. Bunlar basit tesadüfler olmasa gerek. Katar, Umman, Ürdün, Şili, Ekvador, Libya, Rusya, Brezilya, Arnavutluk, Ukrayna, Kazakistan, Çin, S. Arabistan, Ermenistan bizden önce geliyor. 92. olmak bizi yeteri kadar üzmeli, utandırmalı! Merak edip, internetten dünyanın uydudan alınmış gece görüntüsüne de baktım. Endeksin başındaki ülkelerin gecelerindeki parıltıyı, dibindekilerin karanlıkta nasıl kaybolduğunu gördüm. Marmara hattındaki soluk ışıltılarla ülkemi zorlukla seçebildim...