Küresel mozaik

Çağımızın en çarpıcı paradokslarından biri şüphesiz bir taraftan küreselleşme denilen iktisadî entegrasyon sürüp giderken, buna tam ters yönde siyasî çözülmenin işliyor olmasıdır. Afrika çöllerinden aşağısını saymayacak olursak 1871 yılında yeryüzünde 64 bağımsız devlet vardı. Bundan kırk üç yıl sonra yani Birinci Cihan Harbi arifesinde sömürgecilik ve emperyalizmin yok edici özelliği sonucu bağımsız ülkelerin sayısı 59'a düşmüş. Ama İkinci Cihan Harbinden başlayarak bu sayı artmaya başlamış. Nitekim harbin hemen ardından bağımsız ülkelerin sayısı 74'e, 1950 yılında 89'a yükselmiş. 1995 yılında bu sayı 192 olmuş. Şimdi 200 civarında bağımsız devletin Birleşmiş Milletlere üye olduğunu biliyoruz. Konglomeralar dağılıyor Konglomeralar tabiî çimento maddesi içinde yapışıp bloklaşmış farklı jeolojik elemanlardan oluşur. İlk bakışta yekpare bütün gibi görünse de, şiddetli titreşim veya darbe aldığında dağılır. Bir boyar madde içine konduğunda her elemanı ayrı renklere ve kimliğe bürünür. İmparatorluklar ve zoraki bloklar konglomeralar gibi dağıldı. Osmanlı imparatorluğunun yerinde bugün 32 ülke yaşıyor. Bir o kadar da Sovyet bloğunun. Günümüzde sermaye, yatırım, üretim, ticaret küreselleşirken siyasette parçalanmaların, devletlerde dağılmaların hızlanıyor olmasını iki şeyle izah etmek mümkün. Birincisi ticaret küreselleşirken ulus devletler içindeki eşitsizlikleri artırdı. İkincisi ise sinema ve televizyonun yaydığı sathî kültür (Hollywood tarzı yaşam, pop müziği, tek tip giysi, İngilizce terminoloji) mahallî kimliklerin direnip dirileşmesine sebep oldu ve ayrışmayı körükledi. Etnik azınlıklar, ayırımcılıktan yana tavır koydu. Günümüzde dinî ve etnik çekişmeler konglomeraların sağlamlığını test ediyor. Son 60 yılda meydana gelen savaşların üçte ikisi ülkeler arasında değil, aynı devletin içindeki ayrı ve diri unsurlar arasında yaşanmış. Yugoslavya iç savaşı bunun en açık örneği. Rusya karşısında yekvücut çarpışan Afganlılar, Sovyetler çökünce iç hakimiyet ve kimlik savaşına giriştiler, mozaikleştiler. Somali, Sierra Leone, Ruanda diğer örnekler. Demokraside anlaşamazlarsa yarın Irak, petrolün hem güç hem de tehdit oluşturduğu Suudî Arabistan ve İran, acımasız infazlarla yapıştırılmış Çin Halk Cumhuriyeti dağılmalar yaşayabilir. Bir başka zaman düzinelerle etniği ve yüzlerce dini barındıran Hindistan konglomerası dağılabilir. Hiç konuşulmayan, ama dinî ve etnik ayırımcılığın giderek kuvvetlendiği ABD konglomera dağılmasına aday olabilir. Avrupa birleşiyor Farklı kültürleri ancak adalet, demokrasi ve insan hakları bir arada tutabilir. Bunu başaramayanlar darmadağınık olup, küresel havuzda serpinti gibi savrulur. Avrupa ise küreselleşmenin dağıtmak yerine birleştirdiği bir blok. Konglomeralardan farkı birleşenlerin bağımsızlığı ve demokrasiyi doyasıya tatmış ülkeler olması. Bir de üst yörüngede yer tutma arzusu. Demokrasi ve insan hakları mıknatıs gibi çekiyor, birleştiriyor, daha kuvvetli kılıyor.