Umran
Umran ve urban.... Ne yazık ki veya mateessüf ki şimdi bazıları 'bu da ne?' diyeceklerdir. Haklılar çünkü onlar, İbni Haldun'u da Cemil Meriç'i de büyük ihtimalle duymamışlardır. Bu ülkede kelimelerin de İstiklal Mahkemesi denebilecek bir yakın mazi dramı yaşandı. Onun için Kurban öncesi umranı, urbanı konuşalım. Bilmeyiz ki kaç insan, zahmet edip 'umran' yahut 'urban' kelimesine bakar. Hani denecektir ki bir sütun yazısını lügat vasıtasıyla mı öğreneceğiz? Şayet bir sütun sahibi dedikoducu değil de bir kürsü anlayışında ise okuyucusunu bazı şeylere zorlayabilir. Ne var ki TDK'da 'umran' kelimesinin karşılığını hemen bulamazsınız. Sizi 'ümran'a yönlendirir. Bulunca hüküm de verilir 'eskimiş kelime'. Halbuki 'umran' diye kişi isimleri, Ümraniye diye de ilçemiz eskimemiş. 'Urban' karşılığına gelince nâmevcuttur, varken yoktur. 'Çokluk' dese de bu tek başına bir anlam ifade etmez. TDK sözlüğünde olur- olmaz her kelimenin karşısında 'eskimiş' diye yazılmasının kabulü mümkün değildir, konumuz Hitit dili değil. Bu kurumda bir tutumun 1980 öncesinde kaldığı, 'eskimiş' olduğu kanaatindeyiz. Demek ki bugün dahi dünden gelen ayıklanmaya muhtaç alışkanlıklar var. Oysa bir genç, Türkçe Sözlüğü açtığında 'umran'ın karşısında hemen 'bayındırlık, medeniyet, şehir gelişmişliği', 'urban' için de 'şehre mahsus', 'kente ait', 'mülkî', yahut 'beledî' açıklamalarını okuyabilmeli. Urban İngilizce'de bile altmışın üzerinde karşılıkla tâ şehir efsanesi deyimine kadar var. TDK sözlüğünde insanı rahatsız edecek kadar 'eskimiş kelime' hükmü ile karşılaşılmakta. Bu temyizi olmayan yargı, şöyle anlaşılıyor, 'kelime, eskimiş kullanmayın!' Hırçın bir telkin. Şu mealde bir savunma yapılabilir. 'Adı üzerinde bu Türkçe Sözlük'tür'. Elhak doğru. Fakat 'Irkça Sözlük' değil. Biz, kabile değiliz. Hakanlıklar, Sultanlıklar, kurmuş, Cihan devleti olarak bütün dünyaya hükmetmişiz. İslam Medeniyeti içinde, çadırın orta direğiyiz. Dilimiz sadece Arapça ve Farsça'dan kelime almadı.Temasta olduğu hemen her milletle kelime alış-verişi yaptı, yapıyor. Semaver'in Rusça olduğunu kim bilir? Türkçe üzerine titremek, O'nun için hassasiyet göstermek başka -bugünkü TDK'yı tenzih ederiz- ırkçılık başka. Eğer Rumca diye balık isimlerini atarsanız kimse balıkçıdan balık isteyemez. Bir kelime dün veya bugün milletin gündelik konuşmasına, yazıya, deyime vs girmişse o artık Türkçe'dir. Elde bir avuç kelime kaldı onları da hemen Dar'ül acezeye yollamamalı. TDK, önce tutuculuğu terk ederek Türkçe Sözlüğü alabildiğine zenginleştirmelidir. Onun dışında da yapması şart olan işleri var. Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Arapça-Türkçe, İngilizce Türkçe, Farça-Türkçe, Fransızca Türkçe Sözlük, Türkistan Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlüğü. TDK keza lisan kursları da açabilir. Depremin etkilerine dildeki zelzeleden başlamalı. Dil, insanın irfanını, insan da şehirleri yani umran ve urbanı inşa eder.