Mehmet Oruç

Rûh deyince kalb ile beraber, insana ait olan rûh anlaşılır. Aklı kullanmak, düşünmek ve gülmek gibi şeyleri yapan bu rûhdur. Hayvanî rûhda iki kuvvet vardır. Birisi, Müdrike kuvveti, ikincisi hareket kuvvetidir. Müdrike kuvveti, idrâk edici, anlayıcı kuvvettir.

Melekler yükselmezler, yaratıldığı mertebede kalırlar. İnsan böyle değildir. Kalb ve rûh bu beden ile birleşince, terakkî etmek, yükselebilmek hassasını kazanarak yükselir; yahut, kâfir olmak, günah işlemek sebepleri ile, alçaklaşır, harâb olur.

Bugün de büyük fikir adamı, S. Ahmet Arvasi Hoca'nın dinin ana kaynakları ve reform hakkındaki sözlerine yer vermek istiyorum. Rahmetlinin sohbetlerinde, kitaplarında en çok üzerinde durduğu konu, "ana cadde"den ayrılmış dini cereyanlardı.

Son iki asırdır, Batı'nın planlamaları ile İslam ülkelerinde zaman zaman "Dinde reform" konusu gündemi getirilmiştir. Son zamanlarda gündeme getirilen, "Dinde yenilik, dini çağa uydurma, hurafelerden temizleme..." çalışmaları bu planın bir parçasıdır. Tepki görmesin diye "Reform" kelimesi kullanılmayarak bu kılıfta sunuluyor.

İslâmiyeti bilen, İslâm ahlâkı ile ahlâklanmış bir müslüman ileri görüşlü olur, gerici olmaz. İslâm düşmanları, temiz gençleri aldatmak için, "İslâmiyet gericiliktir, ilerlemeye mâni olmaktadır. Hıristiyanlar ilerliyor. Her çeşit fen vâsıtası yapıyorlar. Kullandıkları teknoloji gözlerimizi kamaştırıyor. Teknolojideki gelişmelerden Müslümanların haberleri bile yok" gibi yalanlar söyliyerek, İslâmiyetteki güzel ahlâkı, kardeşliği bırakmağa ve Avrupalılara, Amerikalılara benzemeğe ilericilik diyorlar.

Güzel ahlâklı, iyi bir insan olabilmek için kalbi ve ruhu tanımaya ve kalb ve ruh temizliğine ihtiyaç vardır. Kalb ve ruhu anlayabilmek için bunların irtibatı olan bedenin maddi yönünü de tanımak gerekir. Maddi beden elementlerden, atomlardan meydana gelmiştir. Her atomu, bir mikro-dinamo gibi, büyük bir enerji deposu yapmışdır. Atomların birbirleri ile birleşmesinden molekülleri veya iyon şebekelerini, böylece organik ve anorganik cisimleri ve hücreleri, çeşitli dokuları ve sistemleri yaratmıştır.

Her hastalığı tedavi ettirmek için o hastalık üzerinde ihtisas sahibi olan tabibe gitmek lâzımdır. Gözünden ameliyat olacak birisinin kasaba gitmesi uygun olur mu? Güzel ahlâkı öğreten, kalb hastalıklarının mütehassısları da İslâm âlimleridir.

Kalbi, ruhu hasta eden kötü huylardır. İnsana dünyada ve âhırette zarar veren her şey, kötü ahlâktan meydana gelmektedir. Yâni zararların, kötülüklerin başı kötü huylu olmaktır. Kalbi hasta ederek ruhun ölümüne sebep olan kütü huyların en kötüsü îmânsızlıktır.

Bedenin her uzvu, kendine mahsus muayen, belli bir iş için yaratılmıştır. Hastalığı ise; hangi iş için yaratılmışsa, onu yapamamasıdır. Ya o işi hiç yapamaz veya zorla yapabilir. Meselâ, elin hastalığı, tutamamak, gözün hastalığı görememektir. Bunun gibi, kalbin hastalığı da, hangi iş için yaratılmışsa onu yapamamaktır. Kalb, ilim, hikmet, marifet, Allah sevgisi Allaha ibâdet için yaratılmıştır.

İnsanın ahlâkını düzeltebilmesinde ruh ve kalbin önemli bir yeri vardır. Bunun için ruh ve kalb nedir bunu bilmek gerekir. Kalb ile yürek aynı şey değildir. Göğsün sol tarafındaki et parçasına yürek denir. Yürek hayvanlarda da bulunur. İnsana mahsus olan kalbe "Gönül" denir. Kalb, görünmez bir kuvvettir. Tesirleri ile, eserleri ile tanınır.

İki haftadır, Tarabya otelinde düzenlenen "Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı" konuşuluyor, tartışılıyor. Toplantıya katılanlar ve alınan kararlara destek veren reform yanlısı kimseler neticeden o kadar memnunlar ki, sevinçlerinden bir zil takıp oynamadıkları kaldı. "Dinde yeni bir dönem", " On asırdır kapalı olan içtihad kapısı açıldı", "İslamda devrim yapıldı", "Asırlardır bu çapta bir toplantı yapılmamıştı", " Mezheplerden, âlimlerden kurtulduk..." gibi ifadelerle toplantının gerçek gayesi ortaya konuluyordu.

Her ilmin, her fennin şubeleri vardır. Şubelerin birleştikleri noktaları bulunur ki, bu noktalarda, o ilmin bütün kolları tek birşey olur. İşte bu tek nokta, o ilmin konusudur. Mesela, tıp ilminin muhtelif şubeleri vardır. Fakat her kolu, insan bedeninin hastalık ve sağlığında birleşir. Bu da, bu ilmin konusu demektir.

Başta toplantıya katılanlar olmak üzere herkesin, farklı farklı yorumladığı "İstişare" toplantısının kısa bir değerlendirmesini yapmak istiyorum bugün.

Hiçbir kimsenin huyu, yaratılışdaki gibi kalmaz. Sonradan değişebilir. Ahlâk değişmeseydi, Peygamberlerin getirdikleri dinler faydasiz, lüzûmsuz olurdu. Âlimlerin sözbirliği ile koymuş oldukları terbiye ve cezâ üsûlleri abes olurdu. Bütün ilim adamları, çocuklarına ilim ve edeb vermiş ve terbiyenin fayda sağladığı her zaman görülmüştür.

Huy değişir mi? İnsanın huyunu bırakıp, başka huylu olması mümkün müdür? Bu mesele üzerinde çeşitli sözler, birbirine muhalif fikirler varsa da, hepsi üç noktada toplanabilir: 1- İnsanın ahlâkı hiç değişmez. Çünkü huy, insan gücünün değiştiremiyeceği bir varlıktır. 2- Huy iki türlüdür: Birisi insanla birlikte yaratılmıştır. Bu huy değiştirilemez. İkincisi, sonradan hâsıl olan alışkanlıktır. Buna, âdet denilir. Bu huy değişebilir.

Fıkıh ve ahlâk ilimlerini öğrenen ve bunlara uyan, Allahü teâlânın rızâsına, sevgisine kavuşur. Çünkü Allahü teâlâ, sonsuz ilmi ile her şeye âlimdir. Meleklere ve Peygamberlere çok ilim vermiştir. Onlarda hiç ayıp ve kusur ve çirkin hiçbir şey yoktur.

Bir işin ne olduğu, mahiyeti ve kazandıracağı faydalarını bilmek icab eder. Böyle olunca öğrenmek daha kolay olur.

Ahlâk bilgilerini öğrenmek, istekle olur. Zor ile olmaz. İslâm ahlâkı üçe ayrılır: 1- İnsan yalnız iken, başkasını düşünmeden, işlerinin iyi veya kötü olduğunu anlatan ilme "Ahlâk ilmi" denir. İnsan yalnız olduğu zaman da, bu işleri, bildiği gibi yapar.

Allahü teâlâ, İslâm dînini, insanların dünyada rahat ve huzur içinde, kardeşçe yaşamaları için ve âhirette sonsuz azaplardan kurtulmaları için göndermiştir. Kâfirler, yani Müslüman olmayanlar, bu saadet yolundan mahrûm kalmış zevallı kimselerdir.

Büyük islâm âlimi İmâm-ı Gazâlî hazretleri insanları dört kısma ayırmaktadır: Bunlardan birinci kısımdakiler, dünyada yimek içmek ve zevk etmekten başka bir şey bilmiyenlerdir. İkinci kısmdakiler, cebir, şiddet, zulüm ile hareket edenlerdir.