Prof. Dr. Çağrı Erhan

ABD başkanlık seçimine üç hafta kaldı. Amerikan basınında Filistin’de süregiden soykırım ve İsrail-İran gerginliği çok az yer buluyor. Ukrayna meselesi ise epeydir gündemden düştü. Amerikalılar başkanlık seçimine odaklanmış durumdalar. Bir de büyük yıkıma yol açan kasırgalara.

Yarın 7 Ekim... Tam bir yıl önce HAMAS’a bağlı silahlı güçlerin gerçekleştirdiği saldırıda 1195 İsrailli öldürülmüş 251 İsrailli ise rehin alınarak Gazze’ye götürülmüştü. Aynı gün İsrail Gazze’ye saldırı başlattı. Başlangıçta 7 Ekim saldırısına askerî bir karşılık izlenimi veren bombalamalar kısa süre içinde silahlı-silahsız ayrımı yapmaksızın tüm Filistinlileri hedef alan topyekûn bir imha hareketine dönüştü. Havadan bombalamaları kara harekâtı izledi. İsrail ordusunun yanı sıra, silahlanmış İsrailli sivillerin de katıldığı saldırılar 365 gündür Gazze’de ve Batı Şeria’da sürüyor.

Barış için birlik mümkün mü?

Birleşmiş Milletler “Gelecek Zirvesi”

Moskova kırmızı çizgiyi çekti

Türkiye’nin BRICS’e katılım için niyet mektubunu dönem başkanı Rusya’ya ilettiğine dair haberlerin medyada yer almasından sonra Rusya bu haberi doğrulamış ve tüm üye devletlere Türkiye’nin üyelik “başvurusu” hakkında görüş sorulduğu bilgisini paylaşmıştı. Bu bilgi üzerine BRICS konusu Türkiye’nin gündemine oturdu. Esasen BRICS’in ne olduğu hakkında kamuoyumuz çok da fazla bilgi sahibi olmadığından daha ziyade zorlama ve spekülasyon mahiyetinde pek çok yorum yapıldı.

Iraklı bir generalin kameraların önüne geçip, “Irak hava sahasını ihlal eden Türkiye’ye ait bir SİHA’yı Kerkük’te düşürdüklerini” açıklaması daha 14 gün önce güvenlik ve terörle mücadele konusunda bir mutabakat zaptı imzalamış olan iki ülke arasında bir koordinasyon eksikliği olma ihtimalini akıllara getirdi. Ankara’nın girişimleriyle Bağdat yönetimi olayla ilgili soruşturma başlattı.

Avrupa Birliği 2023 yılı Türkiye raporunda, Dışişleri Bakanı’nın AB dışişleri bakanlarının gayriresmî toplantısına davet edileceği ifade edilmişti. Bu davet geldi. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan söz konusu toplantıya katılmak için Brüksel’e gidecek. Böylece çok uzun bir aradan sonra Türkiye ve AB temsilcileri bir masa etrafında toplanmış olacaklar.

Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas, TBMM Genel Kurulu’nda yaptığı konuşmada Filistin davası hakkında güçlü bir mesaj verdi. İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu’nun ABD Kongresindeki konuşmasına cevap niteliği de taşıyan bu konuşmada Abbas dört temel konuya vurgu yaptı:

Hizbullah ve HAMAS liderlerine İsrail tarafından gerçekleştirilen suikastlardan sonra “intikam” yemini eden İran bu satırların kaleme alındığı cuma akşamına kadar henüz bir karşılık vermemişti. Tüm dünyada Tahran’ın Heniyye suikastının hemen ardından birkaç gün içinde karşılık vereceği beklentisi oluşmuştu. Hatta ABD Başkan adayı Trump saldırı için gün ve saat dahi vermişti. Trump daha sonra İran’ın operasyonu “ertelediğini” ifade etmişti. Peki ne oluyor da tüm dünyanın kilitlendiği söz konusu karşılık bir türlü gelmiyor.

Filistin İslami Direniş Hareketinin (HAMAS) siyasi büro şefi İsmail Heniyye’nin, İran’ın yeni cumhurbaşkanının göreve başlama törenine katılmak için bulunduğu Tahran’da bir suikast sonucu katledilmesi Orta Doğu’da bir yıla yakındır devam eden sürekli tırmanmanın son aşaması oldu. Ama belli ki, sonuncu olmayacak. Nasıl, ne şekilde ve kim tarafından gerçekleştirildiğini hâlâ bilmediğimiz bu suikastın olağan şüphelisi İsrail. Daha önce de hem Filistin direnişinin önde gelen isimlerine hem de Lübnan Hizbullahının komuta kademesine defalarca saldırılar düzenleyen, İran topraklarına saldırmaktan geri durmayan Tel Aviv yönetiminin bu suikastı üstlenmesi ne HAMAS’ı ne de İranlıları şaşırtır. Fakat Heniyye’ye düzenlenen bombalı saldırıya dair henüz cevaplanmamış o kadar çok soru var ki, olağan şüpheli İsrail’in bu işin arkasındaki tek fail olduğunu hemen söyleyemiyoruz.

24 Temmuz’da İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu’nun konuşmasını 72 kez ayakta alkışlayan ABD Kongresi, Guinness Dünya Rekorları kitabına girmeyi hak etti. Kongre üyeleri bu “performanslarıyla” sadece “konuşmacıyı dakika başına en çok alkışlayan yasama organı” dalında değil aynı zamanda “bir Uluslararası Ceza Mahkemesi sanığını en güçlü şekilde destekleyen yasama organı” olma alanında da birinci sıraya yerleşti! Netanyahu konuşma yaparken salona girmeyerek tepki gösteren 70 kadar Kongre üyesi keşke salonda olsalar ve en azından bazı ABD başkanları konuşurken yaptıkları şekilde itiraz etselerdi. İsrail lobisi ABD siyaseti üzerinde o kadar etkili ki, ABD anayasasından aldıkları güçle barışçı protesto haklarını kullanan Amerikan vatandaşlarını, “kendilerini İran’a kullandırtan ahmaklar” olarak nitelendiren Netanyahu’ya salondan tek bir itiraz bile yükselmedi.

Son üç hafta içinde kasım ayında ABD’de yapılacak başkanlık seçiminin neticesini çok büyük ölçüde tayin eden iki önemli gelişme yaşandı. İlki mevcut Başkan Biden ile eski Başkan ve Başkan adayı Trump arasındaki televizyon münazarasıydı. Trump’ın performansı her zamankinden daha iyi değildi. Ama Biden o kadar kötüydü ki, münazara öncesinde kamuoyu yoklamalarında başa baş gözüken tablo Trump lehine 10 puan kadar değişti. Demokrat Parti’nin ileri gelenleri ve Kongre üyeleri Biden’ı adaylıktan çekilmeye zorlayan sert bir kampanya başlattılar. 19-22 Ağustos tarihlerinde Şikago’da toplanacak Demokrat Parti Kongresi öncesinde yeni bir başkan adayı arayışı yoğunlaşarak sürüyor. Demokratlara yakın bir duruş sergileyen tüm ABD basın organları ağız birliği etmiş, Biden’ın çekilmesini istiyorlar. Açıkçası böyle güçlü bir talebe Biden’ın daha fazla dayanmasının mümkün olduğunu düşünmüyorum.

Kuzey Atlantik Antlaşması Teşkilatı’nın (NATO) 75. Yıl Zirvesi geçtiğimiz hafta Vashington’da gerçekleştirildi. Zirve’nin sonuç bildirgesinde her ne kadar “yapay zekânın doğurduğu tehditlerle mücadele, hibrit tehditler, kritik altyapı güvenliği, siber güvenlik, uzay güvenliği, balistik füzelere karşı savunma, müttefikler arası yoğunlaştırılmış savunma teçhizatı iş birliği, caydırıcılık, AB ile savunma iş birliği, terörle ve asimetrik tehditlerle mücadele, Finlandiya’daki NATO askerî mevcudiyetini artırma, İttifak’ın Doğu Kanadı’nın güçlendirilmesi, Orta Doğu’da istikrar, küresel ortaklarla ilişkiler, Çin’den gelen tehditler” gibi başlıklara yer verilse de Zirve’nin en öncelikli konusu Rusya’ydı. Nitekim sonuç bildirgesinin neredeyse yarısı doğrudan ya da dolaylı olarak Rusya’yla ilgiliydi. Dahası bildirgenin sonuna altı maddelik “NATO’nun Ukrayna’ya Uzun Dönemli Güvenlik Yardımı Taahhüdü” eklendi. Türkiye’nin yoğun çabaları sayesinde Rusya kâğıt üstünde “düşman” kategorisine sokulmadı ve NATO ile Rusya’yı çatışmanın eşiğine getirebilecek başta Ukrayna’ya askerî danışmanlar yollanması olmak üzere bazı tekliflere sonuç bildirisinde yer verilmedi. Fakat bir “düşmana” karşı alınabilecek neredeyse tüm tedbirler sayıldı.

Haftaya ABD’nin başkenti Washington’da NATO liderler zirvesi toplanacak. İttifak’ın kuruluşunun 75. yılı dolayısıyla özel bir önem atfedilen toplantı küresel birçok belirsizliğin gölgesinde yapılacak. Türkiye’nin tüm barış girişimlerine rağmen Rusya-Ukrayna savaşı bütün hızıyla sürüyor. Gazze’ye yönelik İsrail saldırılarının bitmediği ve HAMAS ile İsrail arasında bir ateşkesin temin edilemediği bir ortamda, İsrail ile Hizbullah arasındaki çatışma yeni bir Lübnan savaşı ihtimalini gündeme getiriyor. Zaman zaman seviyesi düşse de Çin-Tayvan gerilimi de tırmanma eğilimini koruyor.

Ünlü fizikçi Albert Einstein’a sormuşlar:

Geçen yılki NATO Devlet ve Hükûmet Başkanları Zirvesi’ne ev sahipliği yapan Litvanya’nın başkenti Vilnius’ta İşgaller ve Özgürlük Savaşları Müzesi adıyla bir müze bulunuyor. Ülke SSCB’nin bir parçasıyken KGB binası olarak kullanılan bu binanın bodrum katı ise hapishaneymiş. Müze’de Almanya ile anlaşarak Litvanya’yı işgal eden Sovyetlere karşı nasıl bir direniş gösterildiği, komünist yönetimin Litvanyalılara uyguladığı zulüm ve işkenceler fotoğraflarla ve belgelerle sergileniyor. Bir oda da Nazilerin zulmüne ayrılmış.

Avrupa Birliği’nin organlarından biri olan Avrupa Parlamentosu seçimlerinde aşırı sağ partilerin büyük başarı göstermesi birçok üye ülkede siyasi sarsıntılara yol açtı. Fransa Cumhurbaşkanı Macron, Meclis'i feshederek erken seçim kararı verirken, Almanya’daki üçlü koalisyonda çatırdamalar başladı. Zar zor hükûmet kurabilen Belçika’da kafalar karışık. Aşırı sağın zaten iktidarda olduğu, başta İtalya, Hollanda ve Avusturya olmak üzere bazı ülkelerde ise muhalefet partilerinin geleceğe dair endişeleri arttı.

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın Çin Halk Cumhuriyeti’ne (ÇHC) gerçekleştirdiği ziyaret üç açıdan önemli.

ABD eski başkanı ve kasım ayında yapılacak başkanlık seçiminde Cumhuriyetçi Parti’nin adayı olan Donald Trump kendisine açılan bir ceza davasında jüri tarafından suçlu bulundu. Bu olayın bir benzeri daha ABD tarihinde yok. Benzeri olmadığı için de bundan sonra ne olacağına dair yorumlar net değil. Karar açıklandıktan sonra ABD Başkanı Joe Biden “hiç kimsenin hukukun üstünde olmadığını” dile getirerek Trump’ın, “pervasız, sorumsuz ve çok tehlikeli” olduğunu söyledi. Bu sözleriyle Biden’ın seçim kampanyası sırasında “Trump’ın tescilli bir suçlu” olduğu olgusuna vurgu yapacağını anlıyoruz. Tabii Biden bunları Trump’ın kendisinin karşısına aday olarak çıkması durumunda yapacak. Trump ise ilk günden itibaren olduğu gibi, mahkemede suçlu bulunduktan sonra da kendisine siyasi bir komplo kurulduğunu söylemeye devam ediyor. Ayrıca kararı temyize taşıyacağını belirtiyor. Bu yargı kararından sonra Trump’ın siyasi geleceğini etkileyebilecek çok sayıda bilinmez var.