Tamamlayıcı Emeklilik...

Klasik cümlelerimizden biridir: Elin emeklisi maaşını alıp geliyor, Türkiye'de bir ay tatil yapıyor, biz ayın sonunu zor getiriyoruz...

 

Gerçekten, özellikle en düşük ve ona yakın emekli maaşlarıyla geçinmek çok zor. Hatta imkânsız. İmkânsız olduğu için de binlerce emekli çalışmaya devam ediyor. İlerlemiş yaşta olanlar da dâhil…

 

Evet, emekli maaşları sanırım her dönemde en fazla konuşulan konular arasında yer alıyor. Son dönemde enflasyonun yiyip bitirdiği maaşların yükseltilmesi, intibak, en düşük emekli maaşı derken tartışmadığımız gün yok gibi. Ama ne olursa olsun, sistemsel bir atak yapılmadığı sürece emeklinin gelir kaybının önüne geçmek, -hele de enflasyon dönemlerinde- pek mümkün olmuyor. Emeklinin maaşı daha cebine girmeden kamu ve özel sektör zamlarıyla geri alınıyor. Devletin en düşük gelirlilere çeşitli yardımları var ama amaç devlet yardımı değil, emeklinin sağlıklı bir hayat sürebilmesi için gerekli olan gelir garantisine kavuşmuş olması hedef…

 

İşte bu hedef için hükûmet ‘Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi’ni gündeme getirdi. 2020 yılında gündeme gelen sistemin bu yılın ortalarında devreye girmesi bekleniyordu ama enflasyonla mücadele programıyla birlikte yürümesinin zorluğundan olsa gerek, başlamadı.

 

Emeklilikte gelir kaybının önüne geçmek için gündeme getirilen bu çalışma (Malum emeklilikte aylık bağlama oranları var. Yüzde 70'lerde olan da var, yüzde 40'larda olan da... Sistem değişince mağduriyetler oluştuğu için bitip tükenmeyen bir 'intibak' tartışması sürüp gider yıllardır...) emeklinin eksilen gelirini tamamlayacak. Bugün kullanılmakta olan ‘tamamlayıcı sağlık sigortası’ gibi. Giderin bir bölümünü devlet karşılayacak, geri kalanında da ‘tamamlayıcı sistem’ devreye girecek. Yani devletten aldığınız emekli maaşı, çalışırken yatırdığınız 'tamamlayıcı emeklilik sistemi' tutarı ve bu tutara ilave olarak yine devletin sağlayacağı katkı sayesinde daha yüksek olacak ve neredeyse çalışırken aldığınız tutara yakın bir maaşı, emekli aylığı olarak alacaksınız.

 

Evet, sistem 2020 yılında projelendirildi ama 2024-2026 dönemini kapsayan 3 yıllık Orta Vadeli Program dâhilinde hayata geçecek, otomatik BES’ten geçişe imkân verecek, emeklilikte oluşacak gelir kaybını telafi edecek şekilde kurgulanacak. Böylece emekli vatandaş hem sosyal güvenlik kurumundan hem de TES'ten emekli maaşı alabilecek.

 

Peki TES'e katkıyı kim yapacak?

 

Burada sorunun cevabı aslında zorunlu BES gibi bir sistemle yürüyecek. Yani çalışan, işveren ve devlet; 3 ayaklı bir katkı mekanizması oluşturacak. Bu katkılar emeklilik yatırım fonlarında yatırıma yönlendirilebilecek ve fonun nereye yatırım yapacağına dair tasarruf sahibinin inisiyatifinde olacak.

 

Sistem henüz net olarak kurgulanmadığı için, katkı ve kesinti oranları kesinleşmese de, kabaca şöyle olacak: Diyelim ki çalışanın maaşından 1000 TL kesinti olacak. Bu hesaba 1000 TL de işveren yatıracak. Buna ek olarak bir de devlet katkı sağlayacak ve toplam tutar işçinin sözleşmesine kaydedilecek. Şu andaki BES sisteminde devlet katkısı yüzde 30 olduğundan, TES'te de aynı oranın kurgulanmasını bekleyebiliriz. Yine aynı sistemin paralelinde yürüyecek kıdem tazminatı için de işverenin yüzde 8,33 katkı yatırması sağlanacak. Fakat TES ile birlikte, kıdem tazminatı işten ayrılma durumunda değil, emeklilikte alınabilecek. TES'te yer alacak katılımcılar 60 yaşına kadar işten ayrılma durumunda bir defaya mahsus olmak üzere kıdem tazminatının belirli bir bölümünü alabilecek. Kalan kısmını ise 60 yaşına geldiğinde ve emeklilik şartlarını sağladığında çekilebilecek. Böylece emekli olan vatandaş, çalıştığı zamandaki kadar gelire sahip olurken, sık sık söylediğimiz ve "Elin emeklisi..." diye başlayan cümleyi de yavaş yavaş unutturacak...

 

Sistem, 4A ve 4C statüsünde çalışanları kapsarken, Bağ-Kur olarak bilinen 4B statüsünde çalışanları kapsamayacak.

 

Tamamlayıcı Emeklilik Sistemini, emekli adayları kadar finans sektörü de dört gözle bekliyor. BNP Paribas Genel Müdür Yardımcısı Gökhan Sertsöz’ün verdiği bilgilere göre, TES hayata geçtiğinde yıllık 200 milyar liralık katkı yatırıma dönecek. Bugün zorunlu BES'te 16,4 milyon katılımcı var. Bu sayının büyük oranda TES'e geçmesi bekleniyor. Otomatik Katılım BES'i olan 9,5 milyon çalışanın yeni sözleşmelerle hızla TES'e dâhil olması da yine beklentiler arasında. Bununla birlikte Türkiye'nin emeklilik için yaptığı tasarruf tutarı 3 katına çıkmış, Türkiye'nin emeklilik için yaptığı katkı 200 milyar liraya ulaşmış olacak. Bu arada sistemin uygulanmaya başlanmasından önce çalışanların ve emeklilerin refahının artırılarak tasarruf imkânlarının güçlenmesi gerekiyor. Aksi takdirde tahmin edilen tasarruf oranlarına ulaşmak pek mümkün gibi görünmüyor. Bu nedenle TES'in enflasyonda kalıcı düşüş başladığında hayata geçeceği tahminim olmakla birlikte, tasarruf artırıp enflasyonu düşürme hedefli programın önemli bir ayağı olarak da gündeme gelebilir...