Aynı oyun -II-
Harput'ta görev yapan ilginç bir sima da Dr. Henry H. Atkinson'dur. Harvard'da tıbbî eğitim görmüş olan Dr. Hanry Atkinson, mezrada Amerikalılar tarafından kurulan Annie Tracy Riggs Hastahanesi'nin kuruluş ve gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Doktorluğunun yanı sıra, fizik konusunda da uzman olan Atkinson'a, Türkçe bilmesi de büyük avantaj sağlamıştır. 1901 yılında Harput'a gelen Atkinson, özellikleri sebebiyle birçok görevi beraber üstlenir. Konsolos yardımcılığı görevini de yürüten Atkinson, Türkiye'de hizmet verdiği on dördüncü yılın sonunda 1915 yılının Noel günü Harput'ta ölmüştür. Atkinson'un Harput'taki faaliyetlerinde en büyük yardımcıları ise eşi Harriet H. Atkinson ile Amerikalı baş hemşire Bayan Maria P. Jacobsen olmuştur. Diğer bir önemli yardımcı ise gece hemşiresi Jamaikalı Bayan Margret Campbel'dir. Amerikan misyonu, birçok alanda faaliyet yapması sebebiyle oldukça fazla elemana ihtiyaç duymuştur. Zaman içinde büyüyen misyon; yetimhanesinden teoloji okuluna, ilkokulundan kolejine, el atölyelerinden yetişkin kurslarına, hastahanesinden konsolosluk faaliyetlerine kadar birçok konuda faaliyet yürütmüştür. Amerika'dan gelip giden birçok misyoner olmasına rağmen kadrosunun çoğunluğunu, misyonerlerin yetiştirmiş olduğu yerli yardımcılar oluşturuyorlardı. Özellikle hem daha ucuz çalışmaları, hem de kendi toplumu üzerindeki etkisi sebebiyle yerli yardımcılara daha çok ehemmiyet verilmiştir. Yerli yardımcı olarak yetiştirilen birçok Protestan Ermeni de Amerika'ya tahsil için gönderilmiştir. Önceleri öğrenci olarak yetiştirildiği okullara öğretmen olarak dönen kişiler uzun bir dönem öğretmenlik yaptıktan sonra genellikle Amerika'ya göç etmişlerdir. Bunlara birkaç örnek verecek olursak; Maraş Teoloji Okulu mezunu Haroutoun, K. Avakion Fırat misyonunda yabancı dil ve matematik derslerine girmiş ve daha sonra 1895 yılında Amerika'ya göç etmiştir. Hachabad Bennenion adlı diğer bir yerli öğretmen de, on iki yıl öğretmenlik yaptıktan sonra 1896 yılında Amerika'ya göç etmiştir. Amerika'da Boston kentinde (The Church Bell) "Kilise Çanı" adlı Ermeni gazetesinin müdürlüğünü yapmıştır. Misyonun kuruluşundan beri yerli yardımcılar arasında ilk eleman olan M.A. Melcon 16 yaşında öğretmenliğe başlamış, uzun yıllar yaptığı öğretmenlik görevinin yanı sıra, Gothe, Şekspir gibi ünlü Batılı yazarların eserlerini Ermenice'ye çevirmiştir. Bir dönem Fırat Koleji'nin başkanlığını yapan ünlü misyoner Gates'in, Robert Koleji Başkanlığı yaptığı sırada Melcon Robert Koleji'nde derslere girmiş ve daha sonra Amerika'ya göç etmiştir. Amerikalılarla küçük bir temas kuran veya onların okullarında okuyan, müesseselerinde çalışan birçok Ermeni'nin ideali, genellikle Amerika'ya göç olmuştur. Burada Amerikan misyonerlerinin lüks yaşantıları, Amerika'nın zenginlikleri, eğitim vb. konulardaki iyi durumu etkili olmuştur. Amerika'ya ilk gidişler genellikle misyonerlerin eğitim için gönderdiği öğrenciler olmuştur. Bunlar daha sonra kendi memleketlerine gelerek okullarda ders vermeye başlamışlar. Bu ilk gidenlerin dönüşlerinde anlattıkları vb. olaylar zaman içinde misyonerlerin ayak işlerine bakan hizmetçileri dahi hareketlendirmiş, onlar da bir yolunu bulup Amerika'ya gitmeye çalışmışlardır. Bunlarla ilgili ilginç bir örnek verecek olursak; Harput'tan Agop Babigian adlı bir Ermeni misyonerlerin yanında uşak olarak çalıştıktan sonra bir yolunu bularak 1876 yılında Amerika'ya gitmiş, orada umduğunu bulamayınca geri dönmüştür. Yeniden misyonerlerle çalışmaya başlamış, bir müddet sonra tekrar Amerika'ya göç etmiş ve orada bir halı dükkânı açmıştır. Aynı şekilde Jakob Arekalyan adlı bir Ermeni genci, misyoner ailenin yanında uşak olarak çalışmak üzere Amerika'ya gitmiş, orada uşaklığı bırakarak Boston'da bir ticarethane açarak başarılı olmuştur. Bu göç olayı, yıllar boyunca devam etmiş, Ermeniler'in misyonerlerin de etkisiyle Osmanlı Devleti'ne karşı yürüttükleri ayrılıcılık hareketi ve isyanlar sonucunda çıkan olaylarla beraber daha da artmıştır. Fakat isyanlardan sonra, -baskılardan kaçmaya başlamışlardır- şeklinde yapılan propagandanın da geçerliliği söz konusu değildir. Çünkü daha karışıklık başlamadan yıllar önce birçok kişi para kazanmak için Amerika'ya gitmenin yolunu arıyordu..