Kara kelimesi üzerine

2024-2025 Eğitim-Öğretim Yılı, yeni müfredat ve yeni açılımla şu günlerde hayatımızı hareketlendirecek. Bu doğrultuda, Millî Eğitim Bakanlığı nezaretinde, okul yönetimini, öğretmenlerimize öğrencilerimize başarılar dileyerek bugün minik bir dilbilgisi antrenmanına ne dersiniz?

 

“Kara delik, karanlık evren, karanlık enerji, vb.” ifadelerinde kullanılan kara kelimesi, başlı başına ele alınması gereken bir astronomik, kozmik hadise, kozmik olgudur. Kara kelimesini, ''ka'' hecesine, hatta ''k'' sesine kadar geriye çektiğimizde uzayın şifrelerini çözebilir miyiz?

 

Bu yönlü astronomik kara açılımından sonra, etimolojik yönden de kara kelimesine değinelim:

 

Türkçede ka- kelime kökü ile kara, kaya, kart, katı, karanlık, kar vb. kelimeler türetilmiştir. Her ne kadar öncelikle “kara: siyah” anlamı taşırsa da “sert, pek, katı, koyu; soğuk, keskin; dirençli, yiğit, güçlü, kahraman; iri sonsuz” anlamlarıyla da zengindir ve yakın anlamlıdır.

 

Mesela: Karayel: soğuk rüzgâr; karaoğlan: yiğit oğlan; Karadeniz: soğuk, sert, dalgalı deniz; Karacaoğlan: yiğit oğlan vb.

 

''Ak'' kelimesi de ''kara''nın zıddıdır. ''Akdeniz: ılık (soğuk olmayan) deniz; Akçakoca: yumuşak tabiatlı ihtiyar; Akhisar: narin, küçük hisar; Karahisar: büyük hisar, vb. Mesela, “katı’’ kelimesinde bir “sert’’lik söz konusuyken, “ak-ışkan, ak-ıntı’’ kelimelerinde ‘’yumuşak’’lık akla gelebilir. Cihan Pehlivanımız ‘’Kara Ahmed: Yiğit- Güçlü Ahmed’’ de tarihimizde, kültürümüzde iz bırakmış bir güzel ünvanın hatırasıdır. Bu açılımlardan hareketle ''astronomik kara''larımıza şu ifadeleri aydınlanmak adına ışınlayabilir miyiz?

 

Kara delik> derin delik, sırlı delik (veya kara delik: derin delik, sırlı delik)

 

Karanlık evren> sırlı kâinat, gizem dolu evren

 

Karanlık enerji> güçlü enerji, oylum ışını, feza enerjisi.

 

Rıdvan Üzel

ŞİİR

 

ESKİMEZ KELİMELER

 

 

VUSLAT: 1. bir şeye ulaşma, yetişme. 2. [sevgiliye] kavuşma. 3. kadın adı.

 

VUKUF: 1. durma, duruş, 2. bir halde, olduğu gibi kalma, ilerleyip veya gerilememe. 3. anlama, bilme, öğrenme, haberli olma, bilgi.

 

VUKUAT: 1. Olanlar, olan bitenler. 2. polisi ilgilendiren olaylar.

 

HADİSE: Vakıa, yeni bir şey, ilk defa çıkan, macera olan bir nitelik ve durum, olay.

 

MEFTUN: 1. fitneye düşmüş, sihirlinmiş. 2. gönül vermiş, tutkun, vurgun 3. hayran olmuş, şaşmış.

 

MECZUB: 1. cezp olunmuş, çekilmiş. 2. Allah sevgisinden dolayı cezbeye tutularak kendinden geçmiş [olan], 3. deli, divane.

 

ZEVAT: Kişiler, şahıslar, kimseler. Zatlar.

 

ZEVK U SAFA: Eğlenme, keyif etme; eğlence.

 

ZEYREK: Anlayışlı, uyanık, zeki kimse.