Abdüllatif Uyan

Kırk çeşit kötü huyun bir tanesi "Gadr"dır. Bu, insan bilmese de, çoğu kimsede vardır. Gadabı hâsıl eden sebeplerdendir dinde. Durmamaktır sözünde, yemîninde, ahdinde.

"Cübn" de kötü huy ve ahlâktan birisidir. Bu ahlâk kimde varsa, tedâvi etmelidir. Cübn, korkaklık demektir, bunun zıddı gadab'tır. Şecâat orta yol ki, haddini aşmamaktır.

Kötü huy ve ahlâkın biri de "Şemâtet"tir. Tedâvi edilmezse, neticesi âfettir. Başkalarına gelen belâ ve musîbete, Sevinmek, bir insanı götürür şemâtet'e.

Kötü huy ve ahlâkın birisi de "Haset"tir. Bu illet, insan için büyük bir felâkettir. Allahın bahşettiği nîmet ve ihsânları, Başkasında görünce, kıskanmaktır onları.

Kötü huy ve ahlâkın biri de "Tezellül"dür. Bu huy, tevâzu değil, mümin için bir "Zül"dür. Bu kalb hastalığı da, bir insanın, kendini, Görmesidir bayağı, çok aşağı ve denî.

Kötü huy ve ahlâkın, "Kibretmek"tir biri de. Bütün kötü huyların, bu vardır temelinde. Kendini başkasından üstün görme huyudur. Hâlık'ı unutmanın bir alâmeti budur.

Kötü huylardan biri, gösteriştir, "Riyâ"dır. Bu hastalık, mâlesef çok müslümanda vardır. Başkası görsün diye yaparak ibâdeti, Beklemektir bundan da bir dünya menfaati.

Kötü huy ve ahlâktan biri "Hevâ-yı nefs"tir. Yâni nefsine uyup hep günah işlemektir. "Hevâ", nefsin arzu ve isteklerine denir. Bunlar ise hep kötü ve zararlı şeylerdir.

"Övülmeyi sevmek" de yine kötü bir huydur. Bu illete saplanan, dâimâ huzursuzdur. Bu kalb hastalığına yakalanan kimseler, Dünyada meth-ü senâ olunmayı severler.

Kötü huylardan biri, "Mal ve mevkî hırsı"dır. Bu illet kimde varsa, dâimâ huzursuzdur. Kalb hastalıklarının mühimidir bu hattâ. (Hubbürriyâsât) diye biliniyor ahlâkta.

İnsanlarda kırk tane vardır ki "Kötü ahlâk", Bunlardan kimde varsa, kurtulmalı muhakkak. Bütün kötülüklerin en kötüsü "Küfür"dür.

Sevgili ağabeyimiz merhum Cevdet Söztutan'ın kaleminden (40 Kötü Ahlâk) "Ahmet Mekkî Efendi", bir seferki va'zında, Şu bilgileri verdi "Kötü ahlâk" bâbında:

Bu dinde beğenilen kırk güzel ahlâk vardır. Bunlardan birisi de "Hilm sahibi olmak"tır. Gadabın, tehevvürün, sertliğin mukabili. Yâni rûhun yumuşak, sâkin olması hâli.

İyilik, "İhsân etmek", gâyet güzel bir huydur. Bunu yapabilenler dâimâ huzurludur. Bir insana, hakkından fazlasını vermektir, Hakkını vermemekse, zulmü revâ görmektir.

Bu dinde beğenilen iyi huy, kırk adettir. Bunlardan mühim olan biri "Gıbta etmek"tir. "Gıbta" da, imrenmektir gayrinin nîmetine. Hasetse kıskanmaktır kendinde yoktur diye.

Beğenilen güzel huy ve ahlâk, kırk adettir. Bunlardan mühim olan biri de "Merhamet"tir. Cenâb-ı Hak buyurdu: (Rabbiniz, kullarına, Merhamet eylemeyi lâzım kıldı şânına.)

Güzel huy ve ahlâkın biri de, "Tevâzu"dur. Bu ahlâk kimde varsa, rahat ve huzurludur. "Tevâzu", kendisini gayriyle bir görmektir. Yâni ondan üstün ve aşağı görmemektir.

Beğenilen kırk adet iyi güzel huy vardır. Bunlardan birisi de "Tövbe ve istiğfar"dır. "Tövbe", pişmanlık duyup işlediği günaha, Bir daha yapmamaya söz vermektir Allaha.

Güzel huy ve ahlâkın biri de "Hüsn-ü zan"dır. Bu huya sahip olan, iyi bir Müslümandır. İyilik düşünmektir yâni her bir hususta. Hüsn-i zan etmeyenin olmuştur kalbi hasta.

Güzel huy ve ahlâkın tamamı kırk adettir. Bunlardan mühim olan birisi de "Hikmet"tir. Hikmet, hakkı bâtıldan ayıran bir kuvvettir.