İsa Karakaş

Ülkemizde iş gücü piyasasının önündeki temel zorluklardan biri, kayıt dışı istihdamın yüksekliği olarak öne çıkmaktadır. Yıllar içinde kayıt dışı istihdam oranında önemli bir düşüş yaşandığı görülmektedir.

16 milyon 600 bini aşkın emeklinin önemli bir bölümü hak sahibi olarak ölen emeklinin ya da ölen sigortalıdan dolayı ölüm geliri veya aylığı almakta olan dul eşi, çocukları ya da anne ve babalarından oluşmaktadır.

16 milyon 600 bini aşkın emekli, seçmen kitlesi içinde en büyük sayıyı teşkil etmektedir. Hâl böyle olunca seçimlerde vaatler-sözler en çok emeklilere verilmektedir. 2018 yılı Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde emeklilerin en büyük kazanımı Ramazan Bayramı ve Kurban Bayramı'nda bayram ikramiyesi kazanımı olmuştur.

Çalışma mevzuatımızda annelerin çalışma hayatına devam edebilmesi için birçok kolaylık ve muafiyetlere yer verilmiştir. Ayrıca İşverenlere bu konuda yükümlülükler öngörülmüştür.

Sosyal Güvenlik Kurumundan emekli maaşı alabilmek için genel olarak belirli bir süre prim ödemek ve yaş şartını doldurmuş olmak gerekmektedir. SGK uygulamasında bu şartlar sigortalılık süresi, sigortalı prim gün sayısı ve yaş şartı olarak ifade edilmektedir. Normal durumda emeklilik için bu şartların yerine getirilmiş olması zorunludur. 

EYT’siz Bağ-Kur’lular 9.000 gün prim ödemeden normal emekli olamıyorlar. Ayrıca EYT sonrası için Bağ-Kur’lu kadın için 58, erkek için 60 yaşını doldurmuş olmaları gerekmektedir. 30 Nisan 2008 sonrasında emeklilik şartları daha da zorlaşmaktadır. Ancak maluliyeti olan Bağ-Kur’luların yaşı beklemelerine gerek yok.

Sosyal Güvenlik Kurumu uygulamasında değişik adlarla çok sayıda gelir ve emeklilik aylıkları bağlanmaktadır.

Önümüzdeki dönemde yapılacak cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimlerine daha 3 yıldan fazla bir zaman olmasına karşın muhalefetin müstakbel adaylarının uzun süreden beri özellikle bozulan gelir dağılımı ve artan yoksulluk üzerinden stratejiler geliştirdikleri görülmektedir.

Geçen sene en çok asgari ücretliler mağdur oldu. Keza 2024 yılında memurlara, kamu işçilerine ve tüm emeklilerin maaşlarına güncelleme yapılırken yüksek enflasyon rakamlarına rağmen bir tek asgari ücretlilere güncelleme yapılmamıştır.

Çalışma hukukumuzda çalışanların yaşı, yapılan işlerin niteliği ve çalışmanın yapıldığı zaman zarfı gibi özellikler de göz önünde bulundurularak çalışanların ruhen ve bedenen korunmasına yönelik birtakım kurallar öngörülmüştür. Bu bağlamda gece çalışması hem iş sağlığı ve güvenliği açısından hem de sosyal adalet kaideleri açısından özel olarak tanzim edilmiştir.

Gelir Vergisi Kanunu’na göre, gerçek kişilerin bir takvim yılı içinde elde etmiş oldukları ücret gelirleri gelir vergisine tabidir.

Sosyal güvenlik sisteminin içinde yetişmiş, bu alanda ihtisas yapmış, 30 seneye yakın SGK’nın Başmüfettişliğini yapmış, ülkemize 50’yi aşkın eser kazandırmış Başuzman olarak; her daim emeklilikte çok erken yaşlarda planlama yapmak ileride telafisi mümkün olmayan pişmanlıkların bertaraf edilmesi açısından hayati ehemmiyet arz ettiğini müteaddit kez yazdım. Anlattım…

Türk vatandaşları ile doğumla Türk vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenlerin, Türk vatandaşı olarak yurt dışında geçen ve belgelendirilen sürelerini borçlanarak ülkemizden emekli olma imkânları bulunmaktadır.

Genel olarak SSK emeklilik aylığı ortalama aylık kazançlar x aylık bağlama oranı formülü ile hesaplanmaktadır. Ortalama aylık kazançların güncellenmesinde ise TÜFE ve gelişme hızı esas alınmaktadır. Hâl böyle olunca enflasyon rakamları başvuru tarihi itibarıyla yıldan yıla bağlanacak emeklilik maaşlarında farklılıkların ortaya çıkmasında başrol oynamaktadır. Enflasyonun durağan ve gelişme hızının birbirine yakın olduğu yıllarda aynı kazanç aynı prim gün sayısı ve aynı dönemlerde sigortalılığı bulunanlar arasında küçük farklar ortaya çıksa da pek farkına varılmamaktadır.

Çıraklık ve stajyerlik uygulaması gençlerin iş hayatına adaptasyonu ve okullarda öğrendikleri teorik bilgileri pratiğe dökerek beceri kazanmalarında büyük bir önem taşımaktadır. Mesleki Eğitim Kanunu’na göre aday çırak ve çıraklar ile işletmelerde mesleki eğitim gören, staj veya tamamlayıcı eğitime devam eden öğrencilere işletmeler tarafından ödenecek ücret ve bu ücretlerdeki artışlar, düzenlenen sözleşmelerle tespit edilmektedir. Ancak, çıraklık ve stajyerlik eğitiminin cazip hâle getirilmesi için yasal olarak ücret konusunda taban öngörülmüş olup bu taban ücretlerin altında ücret ödenmemesi konusunda sınırlamalar konulmuştur. Ayrıca bu taban ücretler zamanla güncellenmekte ve devlet destekleri de sağlanmaktadır. Bütün bunların yanında çıraklık ve stajyerlerin sigorta primleri de bunların eğitim gördükleri okul tarafından karşılanmaktadır. Hâl böyle olunca çırak ve stajyer istihdamı cazip hâle gelmektedir. Üstelik çıraklık ve stajyerlik eğitimini müteakip bu kişiler hizmet akdiyle işe devam ettirilmeleri hâlinde bir de cazip SGK teşviklerinden de faydalanılması söz konusu olmaktadır.

Sosyal Güvenlik Kurumu, evde yaşayanlar tarafından yapılabilecek temizlik işleri, ütü, yemek yapma, çamaşır, bulaşık yıkama, alışveriş ve bahçe işleri ile çocuk, yaşlı veya özel bakıma ihtiyacı olan kişilerin bakım işlerinin ev halkı dışındaki bireyler tarafından yapılmasını, ev hizmeti işlerinden saymaktadır. 

Sosyal Güvenlik Kurumu, kapsamda bulunan sigortalı ve hak sahiplerine birçok yardım sağlamakla görevli bulunmaktadır. Bu yardımlardan biri de ölen sigortalıların eş, çocuk, ana-baba ya da kardeşlerine “cenaze ödeneği” veya “ölüm yardımı” adı altında verilen paradır.

Yazımızın başlığında “FAK-FUK-FON” deyince en çok da genç nesil ne olduğunu merak etmiştir?

SGK’nın doğuma bağlı olarak yaptığı yardımlardan biri de emzirme ödeneğidir. Halk arasında süt parası olarak bilinen emzirme ödeneği SSK ve Bağ-Kur kapsamında bulunan sigortalı kadına veya sigortalı olmayan eşinin doğum yapması hâlinde sigortalı erkeğe belli şartlarla verilmektedir.

Mevcut milyonlarca emekliye ilave olarak 2023 yılında EYT düzenlemeleri, ardından 2024 yılında %30’u aşkın emeklilik maaşında yaşanacak düşme endişesiyle milyonlarca yeni emekli daha eklendi. Hâl böyle iken 16 milyonu aşkın emeklinin azımsanmayacak bir bölümü emeklilikten sonra aldıkları maaşların yetersizliği, yüksek enflasyon ve diğer ekonomik nedenlerle yeniden çalışma hayatına dönüp çalışmakta oldukları bilinen bir gerçektir.