İsa Karakaş

Bu hafta kaleme aldığımız yazımıza “EYT’de final” başlığını atmıştık. Nihayet final gerçekleşti.

Sosyal güvenlik uygulamalarında hizmet borçlanmaları bazı durumlarda eksik prim gün sayılarını geriye doğru hemen doldurularak emekli olunması, bazı durumlarda emeklilik için gereken yaş koşulunun 1-2 yaş öne çekerek daha erken yaşta emekli olmak için avantaj sağlamaktadır.

Hükûmet kanadından da peş peşe gelen açıklamalar ile neticelenmek üzere olan EYT düzenlemesiyle birlikte EYT/Emeklilikte sonradan getirilen yaş engeline takılmaları nedeniyle emekli olamayanların hak arama serüvenin 23. yılında nihayet tünelin sonundaki ışık görünmeye başladı.

İş mevzuatımız gereği asgari ücretin işçilere normal bir çalışma günü karşılığı ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek miktarda olması gerekmektedir. Geçen yıl aralık ayında %50’den fazla artırılan asgari ücret, maalesef 3-4 ay geçmeden enflasyon karşısında erimiştir. 

Sosyal güvenlik reformunun en önemli ayağını “Genel Sağlık Sigortası” oluşturmaktadır. Birkaç istisna dışında şu anda neredeyse toplumun tamamı genel sağlık sigortası kapsamında yer almaktadır.

Özelikle EYT’lilerin Bağ-Kur yerine SSK’dan emekli olmaları hem daha kolay hem daha az maliyetlidir. Ayrıca bağlanacak emekli maaşı da çoğu zaman daha yüksek olmaktadır.

Bütün ücret geliri elde eden işçi, sözleşmeli, memur ve diğer çalışanlar gelir vergisine tabidir. Çalışanların maaş bordrolarında yer alan ücret ve eklentilerden her ay vergi kesilmektedir. İlk defa 2022 yılı Ocak ayından itibaren yürürlüğe konan asgari ücret bu vergiden istisna edilmiştir.

Asgari ücret başta işçi ve işverenler olmak üzere kendi primlerini yatıranlar, işsizlik ödeneği alanlar, hastalık nedeniyle raporlu olanlar hatta memurlar dâhil olmak üzere neredeyse toplumun tamamını doğrudan veya dolaylı olarak ilgilendirmektedir. Hâl böyle olunca bütün gözler bu ay sonuna kadar açıklanması gereken yeni asgari ücrete odaklandı.

Sosyal güvenlik tarihimizin çözülemeyen en uzun meselesini EYT teşkil etmektedir. EYT/Emeklilikte sonradan getirilen yaş engeline takılmaları nedeniyle emekli olamayanların hak arama serüveninin 23. yılında nihayet tünelin sonundaki ışık görünmeye başladı.

Kasım ayında Resmî Gazete’de yayımlanan Torba (Vergi Usul Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair) Kanun ile birlikte tarih sınırlaması olmaksızın kömür ve linyit madenlerinin yer altı işlerinde meydana gelen iş kazası sonucunda ölen sigortalıların hak sahiplerine yeni haklar verilmiştir.

EYT ile ilgili “Torba Kanun”un TBMM’ye intikal ettirilmesine sayılı günler kaldı. 2023 Ocak ayında düzenlemeye ilişkin Kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte emeklilikte yaşa takılanlar yıllardır sabırla bekledikleri maaşlarına 2023 Şubat ayında kavuşacaklardır. Yapılan araştırmalarda emekli olacak EYT’lilerin de en az %70’e yakınının mevcut işlerinde ya da başka bir iş yerinde çalışmaya devam edecekleri tahmin edilmektedir. Peki, EYT’liler emeklilik maaşının yanı sıra hangi ödemeleri almaları mümkün olabilecektir?

Geçtiğimiz 3 Aralık 2022 günü 1992 yılından beri Birleşmiş Milletler tarafından küresel bazda farkındalık oluşturmak maksadıyla “Dünya Engelliler Günü” olarak kutlanmaktadır. Bu vesileyle başta engelli vatandaşlarımız olmak üzere tüm engellilerin gününü kutluyorum. Gerek bedensel gerek ruhî her türlü engellilik hâlleri mevcut olan vatandaşlarımız Anayasal koruma ve gözetim altında bulunmaktadır.

Çalışanların sadece iş kazaları açısından değil aynı zamanda yaptığı işlerden kaynaklanabilecek bedenen ve ruhen sağlıklarının koruması ve gözetilmesi de gerekmektedir.

Emeklilikte sonradan getirilen YAŞ engeli ile emeklilik hakları geciktirilerek mağdur edilen milyonlarca EYT’li bulunmaktadır. Bu mağduriyetin ana nedeni ise 1999 yılında yürürlüğe konan 4447 sayılı kanundur. Bu kanun ile birlikte kademeli yaş şartı getirilmiştir.

İşverene bağlı olarak çalışan işçilerin, işveren tarafından bedenen ve ruhen sağlıklarının koruması ve gözetilmesi çalışma mevzuatımız açısından mecburidir

SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı’nın Sosyal Güvenlik Kurumu adı altında tek çatıda birleşmesine rağmen SGK çatısı altında tek tip sigortalılık bulunmamaktadır.

SGK’nın bağlamakta olduğu aylıklardan biri de malulen emeklilik aylığıdır. Bu aylığın bağlanmasında yaş şartı aranmamaktadır. Ayrıca az prim şartı gerektiğinden çok cazip olmaktadır.

SGK, ülkemizde sosyal sigorta hizmeti veren tek bir sosyal güvenlik kurumu olmasına karşın yapılan sosyal güvenlik reformları ve köklü değişikliklere rağmen hâlen sosyal güvenlik statülerine ve çalışma dönemlerine göre çalışanların emeklilik şartları farklılık göstermektedir.

Sosyal Güvenlik Kurumu, genel olarak düzenli bildirim yapan, primlerini düzenli ödeyen, kayıtlı işçi çalıştıran, iş yerlerinde iş kazası yaşanmayan ve diğer yükümlülüklerini yerine getiren işverenlere “Beyaz Bayrak Verilmesi”ne yönelik çalışmaları devam etmektedir.

Genel olarak 4/1-a (SSK) ve 4/1-b (Bağ-Kur) sigortalıları meslek hastalığı sigortasında bulunmaktadır. 4/1-c (memur) sigortalıları ise SGK uygulamasında meslek hastalığı sigortası dışında tutulmuştur.