Canan Eraslan

Geleceksen gel gayrı...

Gazeteciliğimin ilk günlerinden itibaren fiyatları izlerim. Ne, nerede kaça satılıyor? O ürünün toptan fiyatı ne kadar?

İsrail dünyanın gözü önünde soykırım uygularken, zaten hep sıcak olan bölgeyi yanardağa çevirdi. O yanardağdan lav fışkırdıkça sıçrayan kıvılcımlar aylardır dünyayı diken üstünde tutmaya yetiyor. Bir ay sonra 1 yılını tamamlayacak olan, insanlığın hiçe sayıldığı yangın devam edip, koca koca devletlerden o yangına alev topları taşınırken, ekonomilerin güllük gülistanlık olması beklenemez elbet. Her gün 3. Dünya Savaşına sebep sayılabilecek bir gelişme olacak diye korku içinde bütün dünya. Dünya siyasetinin ekranı gibi çalışan para piyasaları ise hop aşağı hop yukarı dalgalanıp duruyor. Bizim borsamız, yani Borsa İstanbul'un ise etkilenmediği şey yok. Dünya siyaseti, ülke siyaseti, spekülasyonlar, manipülasyonlar, sosyal medya yalanları ve daha bir sürü şey...

Geçtiğimiz günlerde Kuşadası'nda bir iş adamının, 19 dönümlük çiftlik arazisinde 2 dönümlük alanı sokak köpeklerine ayırdığına dair haber mutlaka bir yerlerde gözünüze çarpmıştır. Gazetemizde, sosyal medya kanallarında, televizyon ekranlarında, bu örnek alınası hareket o kadar çok takdir edildi ki gören paylaştı, dalga dalga yayıldı.

Klasik cümlelerimizden biridir: Elin emeklisi maaşını alıp geliyor, Türkiye'de bir ay tatil yapıyor, biz ayın sonunu zor getiriyoruz...

Dünya acayip bir döngü içerisinde. Problemlerin ardı arkası kesilmiyor.

Birçok alanda… Yok, hatta her alanda kullanabileceğimiz bir deyim aslında bu: Her tercih bir vazgeçiştir… Seçtiğiniz iki yerden biriyse, diğerinin nasıl olduğunu merak edersiniz. “Oraya gitsem daha mı mutlu olurdum acaba” diye düşünmeden edemezsiniz. Belki üniversite sınavına girerken puanınız tutan iki bölümden birini tercih ederken de aynı şey geçerlidir… “Ya ötekini seçseydim” dersiniz ya da “Öbürünü seçseydim ne olurdu acaba”… Ama seçmek zorundasınız. Bazı durumlar hariç olmakla birlikte “Ben ikisini de istiyorum” diyemezsiniz.

Yapay zekâ, büyük bir hızla hayatımıza dâhil oluyor. Her şeyde olduğu gibi teknolojinin de bir 'iyi hâli' var, bir de 'kötülerin eline düşmüş' hâli... Ne yazık ki kötülerin eline düşmüş hâlini her gün burnumuzun dibinde buluyoruz. Bir gün “paranızı 5’e katlayın” diye geliyor dolandırıcı, ertesi gün “hediye kazandınız” diye. Bazısı yatırım tavsiyesiyle, diğeri iyilik yapmak ister gibi… Her gün, kitlesel bir dolandırıcılık türü ortaya çıkmaya başladı; buna alıştık da arkadaş arkadaşa bunu yapar mı diyeceğiniz bir olay anlatacağım şimdi size...

Aylardır enflasyonun bir sebebinin de “önden yüklemeli” zamlar olduğunu yazdık. Gazete olarak haberlerimizde konuyu sık sık işledik ve şöyle dedik özetle: Ham madde sağlayan, aracı, son üretici ve perakendeci… Yani herkes kendi kafasındaki maliyete, birkaç ay sonrası için beklediği enflasyona ve döviz kuruna göre fiyat belirledi. Ham madde sağlayan zam yaptığı için fabrika sahibi son mamulüne zam yaptı. Hem de bu zammı “Nasılsa bir daha bu fiyattan alamam” düşüncesiyle yükselterek yaptı. Fabrikadan ürünü alan perakendeci ürüne etiket koyarken, fabrikanın yaptığı zamma “ihtiyat” oranı ekledi ve 3 ay, 6 ay sonra beklediği dolar kuru ve enflasyona göre fiyat yazdı. Ne oldu, enflasyona katkı sağladı.

Önceki gün bir arkadaşım “200 liraya fasulye mi olur bu mevsimde” diyerek bir fotoğraf gönderdi. Sayfamızda kullandık. Gerçi hemen her üründe fiyatlar ‘korkunç’ denecek kâr oranlarıyla satılıyor ama fasulye özelinde bir araştırma yapayım istedim. Önce kooperatif sitelerinden taze fasulye üretmek için ne gibi masraflar yapılması gerektiğine baktım.

Son günlerde en önemli gündem maddelerimizden biri, vergi yasasındaki değişiklikler… Vergisi artırılacak kesimlerden itirazlar yükseliyor. Pasaport harcının 150 liradan 1.500 liraya çıkarılmasına, yurt dışında fuarlara ve tanıtıma giden iş adamlarından tutun, senede 1 kere yurt dışına turizm amaçlı çıkan vatandaşa kadar herkes isyan ediyor. Diğer taraftan engellilerin motorlu araç alırken kullandığı indirimli ya da sıfır ÖTV hakkında değişiklik yapılması… Yurt dışı çıkış harcı için bir orta yol bulunur, çözülür. Fakat engelli aracı konusunda büyük suistimal var. Bu suistimal kapısını kullanmaya alışmış kişi ve kişiler de bundan vazgeçmek istemiyor. Asıl mesele burada. Devlet suistimali önlemek için kullanıma ilişkin şartlarda değişiklik yapmak istiyor ama sen misin buna kalkışan!.. Hâlihazırdaki uygulamada yüzde 40’tan başlayarak engel oranına göre ÖTV indirimi var. Yüzde 90 engelli olan vatandaş ÖTV’siz araç alıyor.

Ödül süreçlerini çok önemsiyorum. Ödül için çabalayan, heyecan duyan, o ödüle ulaştığında sevinci katlanan insanları gördükçe de artıyor verdiğim bu önem. Ödül derken, layık görülenlere verilen maddi şeylerden bahsetmiyorum. Bir plaketle teşekkür ediliyor dahi olsa o ödüle ulaşmak isteyenlerin, sürecin tüm aşamalarında yaşadığı heyecan, ünlü atasözümüzü teyit eder nitelikte: "Marifet, iltifata tabidir..." Kesinlikle öyle. İnsan çabasının, emeğinin sonucunun, bir kurum ya da bir grup tarafından takdir görmesiyle, yeni başarılara yelken açıyor, yaptığı 'şey' için "Evet, işte bu" diyebiliyor...

Bir arkadaşım anlattı: Bir gün telefon çaldı. Tanımadığım numara diye açıp açmamakta tereddüt ettim ama sonunda açtım. Arayan kadın "Çevir-kazan uygulamasından motosiklet kazandınız" dedi. Tabii ki inanmadım. Arayan kadını beni dolandırmaya kalktığına pişman etmek için neler yapıyorum neler...

Pandemi, hayatımızda öngörülemeyen sayısız yeni pencere açtı. Hayatımızın her alanına dair farkındalıklar bunların en önemlisiydi mutlaka. Önceliklerimiz değişti, duygularımız değişti, çevreye bakışımız, değer verdiğimiz şeylerin hayatımızdaki sıralaması ve daha bir sürü şey… Tabii bu farkındalıklar kişiye göre farklılaştı ama ortak paydalarımızdan biri de ekonomik işleyişlerdeki büyük değişimler oldu. Pandemi öncesine ülkemizde e-Ticaret önemli bir gelişme gösteriyordu evet. Gıdadan giysiye, ev gereçlerinden sağlık ürünlerine kadar birçok şeyi e-Ticaret ile birkaç günde ulaştıran şirketler yavaş yavaş büyüyordu. Fakat pandemi, bu büyümeyi birkaç kat birden artırdı. Evlere kapanınca 1 tane çikolatayı bile eve kadar getirttiğimiz bir sistem oluştu. “Denemeden asla” dediğimiz giysilerimizi eve getirtmeye, “Kargoyla altın mı alınır canım” dediğimiz zamanları unuttuk, yemeğimizi 15 dakikada eve istemeye başladık. E-Ticaret'in zorunlu aracı moto-kuryelerin sayısı otomobillerle yarışır hâle geldi, bu hizmeti veren şirketler peş peşe açıldı. Hatta birkaç dakikada bu tür hizmet veren şirketlerimiz yurt dışında satın alma ve ortaklıklarla, önemli başarılara imza attı. Ardından bazı operasyonlar kapandı ama sektör bizde ve dünyada büyük bir hızla büyümeye devam etti. Önümüzdeki döneme dair beklentiler ise, müthiş büyüklüklere işaret ediyor.

Maalesef her şeyi sadece siyah ve beyaz olarak tartışıyor, grinin tonlarına geçemiyoruz. Maden ve çevre gibi mesela. "Ya maden ya yeşil" diyoruz âdeta. İkisinin bir arada olması imkânsızmış gibi... Geçtiğimiz dönemlerde İstanbul Maden İhracatçıları Birliği ile birlikte İtalya'ya bir seyahat yaptık ve maden sahaları ile zeytinliklerin bir arada olduğu birçok bölgeyi ziyaret ettik. Arada 1 metre bile mesafe yok; yan yana... Bütün tedbirler alınmış, atıklarının bertaraf edilmesi sağlanmış ve maden çıkarılmaya devam ediyor. Bizde ise 'maden' denildiğinde ayağa kalkan bir kesim var. Diyeceksiniz ki, bilgi eksikliğinden kaynaklanan karşı duruş vardır.

Yaklaşık 4-5 yıl önce, o zamanki adı Twitter olan platformda bir paylaşım görmüştüm. Bir balinanın midesinden çıkanlar sıralanıyordu; saklıyorum... 115 plastik bardak, 4 plastik şişe, 25 plastik çanta ve 2 adet de terlik... Geçtiğimiz günlerde de yaklaşık 70 santimetre boyundaki bir balığın midesinden içi içecek dolu kocaman bir şişe çıkınca yeniden hatırladım o dehşet verici görüntüleri... İnsanlığın ise gıdadan sağlığa, ulaşımdan enerjiye kadar sayısız alanda 'elzem' ihtiyaçlarını karşıladığı denizlerdeki kirlilik öyle büyük bir hızla artıyor ki, inanılır gibi değil. İnsanlar kendi elleriyle geleceği nasıl bu kadar hızlı yok eder, anlamıyorum. Tahminler, yaklaşık 5 yıla kadar yediğimiz hiçbir balığın temiz olmayacağını gösteriyor. Bazı küresel güçler bu kirlenmeyi 'fırsata' dönüştürmek için çeşitli ticari engeller koymaya başladı ve bunları ben kendi sanayilerini 'koruma' amaçlı buluyorum o başka ama bizlerin acilen 'otokontrolle' direksiyonu ele almamız gerekiyor...

Türkiye'de son yıllarda çok büyük adımlar atılıyor. İlk Türk astronotumuz Alper Gezeravcı'nın uzaya gitmesinin ardından bir anda tüm ülkenin dikkati bu yöne çevrildi. Bilimsel araştırmalar için yurt dışına giden, Türkiye'deki bilimsel çalışmaların seviyesinden uzak kalan birçok bilim adamımız Türkiye'de yapılanları yakından izlemeye başlayınca 'kesin dönüş' yapanların sayısında büyük artış gözlenmeye başlandı. Onlardan bir tanesi de Astrofizik Mühendisi Dr. Umut Yıldız'dı.. 10 yıl NASA'da çalıştıktan sonra gerek Gezeravcı, gerekse Türk mühendislerin son 2,5 yıl içerisinde uzaya 5 uydu göndermesinin verdiği şevkle Türkiye'ye dönmeye karar vermiş. Şimdi çalıştığı projeler 'sıralamaya kalksak sayfalar yetmez' diyeceğimiz kadar önemli ve çok... Mesela, uydu interneti ile felaketlerde iletişimin hiç kesilmemesini amaçlayan proje bunlardan biri. Sıcaklık başta olmak üzere çeşitli verileri alıp anında işleyen ve enkazdaki insanların yerini tespit edecek başka bir yöntem... Kendisini daha yakından tanımak isteyenler için çok güzel söyleşiler, bilgiler var Dr. Umut Yıldız hakkında ama ben bu söyleşilerde 'gençler ve yurt dışı' hakkında söylediklerine büyüteç tutmak istedim öncelikle. Şöyle diyor:

Yunanistan ile ilişkilerimiz, tarihten gelen 'düşmanlıklar' sebebiyle hep inişli çıkışlı oldu. Zaman zaman ekonomik açılımlar, siyasi yumuşamaları getirmiş gibi görünse de, "Aslında halklar arasında sorun yok, sorun siyasi" gibi beylik laflar edilse de pekâlâ ne Yunanistan Türkler için, ne de Türkiye Yunan halkı için herhangi bir ülke değildir. Gerilim hissi hep vardır. 12 Adalar hep sıkıntıdır mesela. Ege uluslararası alanda uygulanan 12 Mil Konusu da sürekli Yunan tarafının ihlalleri sebebiyle Ege Denizi'nde suları ısıtır, savaş uçakları "dalaşır" falan... Salatımızı, dolmamızı, karnıyarığımızı, kahvemizi, yoğurdumuzu alıp üzerine 'Greek' yazmaları bile başlı başına sorundur aslında. Hele Avrupa ülkelerinde her yoğurdun üzerinde 'Greek Yogurt' yazısını görüp de siniri tepesine fırlamayan Türk var mıdır, çok emin değilim?..

Son dönemde Türkiye ile Almanya arasında iki ileri bir geri durumunda bir ilişki var. Merkel sonrası biraz ‘rölantide’ giden, son dönemde vize problemleriyle zirve yapan sorunlu ilişkilerde Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier'in ziyaretiyle gelişme sağlandı. Sağlandı sağlanmasına da birçok soru işareti de bu geziyle ortaya çıktı. Başkan'ın, ziyaretine Ankara yerine İstanbul'dan başlaması; heyetine, Covid-19'a karşı aşı geliştiren ve dünyada büyük ses getiren BioNTech'in CEO'su Uğur Şahin ve Prof. Özlem Türeci yerine, Türk döner ustası Arif Keleş'i dâhil etmesi, yanında döner getirip bunu Alman usulü soslarla misafirlerine ikram etmesi... Farklıydı evet!..

Teknolojinin akılalmaz bir hızla geliştiği günümüzde son gündemimiz yapay zekâ...