Mustafa Selçuk

Bizim borsamız her türlü haber kırıntısından bile anlam çıkaran bir hassasiyettedir. Belli belirsiz bir ihtimalle yükselen, bir dedikoduyla düşen bir yapıya sahiptir. Son haftalarda ise mekanizma tek taraflı işliyordu. Kötü sayılabilecek en ufak bir ihtimal bile endeksi alaşağı ederken, gerçekleşen iyi haberlere ise borsacılar dönüp bakmıyorlardı bile. Enflasyon düşüyor, Merkez bankası fazi indiriyordu ama İMKB'de tık yoktu. Ta ki, IMF borcumuzu bir yıl erteleyinceye kadar. Pazartesinden itibaren bir ralli ki sormayın. Gerçekten de hacim iki günde toplam 1,5 katrilyon civarında gerçekleşti. Hacim artışı, fiyatların alım ile yükseldiğini gösteriyor. Kimilerine göre bıyıklı, kimilerine göre gerçek yabancı yatırımcıların kuvvetli alıcı oldukları tahmin ediliyor.

İki aydır yediden yetmişe herkesi geren gözden geçirme çilesi sona erip de Washington dolaylarından, ummadığımız ama güzel bir haber gelince nadide piyasalarımız da şenlendi. Niyet mektubunu onaylayıp krediyi serbest bırakan IMF, 2004-2005 yıllarına denk gelen 11 milyar Dolar'lık borç ödemesini de bir yıl ertelemişti. Yani, borç çevirme açısından birçoğumuzu kabuslara sürükleyen 2004 yılının geri ödeme takvimi rahatlamıştı. IMF başkan yardımcısı " Türkiye uluslararası desteği hak ediyor" sözüne bir de enflasyonun eksi çıktığı haberi gelince piyasa profesyonellerinde bir keyif ki sormayın gitsin. Bono faizleri beş puan düştü. Borsa ise haftalardır ilk defa "adam gibi" yükseldi, işlem hacmi üçe katlandı. Dün özellikle borsacılar ağzı kulaklarında dolaşıyorlardı.

Hükûmetin Avrupa Birliği yolunda peşpeşe attığı siyasi adımlar gerçekten takdire şayan. Uyum paketleri Türkiye'de statükoyu bir hayli sarstı. Bilhassa devlet yönetiminde atanmışların payını azaltıp, gücü seçilmişlere doğru kaydıran düzenlemeler Türkiye'nin geleceğini aydınlatmaya muvaffak olacak gibi görünüyor. Gerçi bunlar henüz kanuni düzenlemeler. Yürürlüğe girmeyi başarsalar dahi, uygulama safhasında işin ruhuna uyulmaz da sadece zevahiri kurtarmaya çalışılırsa düzenlemenin manası da kalmaz.

Hükümetin Avrupa Birliği yolunda peşpeşe attığı siyasi adımlar gerçekten takdire şayan. Uyum paketleri Türkiye'de statükoyu bir hayli sarstı. Bilhassa devlet yönetiminde atanmışların payını azaltıp, gücü seçilmişlere doğru kaydıran düzenlemeler Türkiye'nin geleceğini aydınlatmaya muvaffak olacak gibi görünüyor. Gerçi bunlar henüz kanuni düzenlemeler. Yürürlüğe girmeyi başarsalar dahi, uygulama safhasında işin ruhuna uyulmaz da sadece zevahiri kurtarmaya çalışılırsa düzenlemenin manası da kalmaz. Zaten AB komisyonu da bizim uygulamalar konusundaki "sabıkalarımızı" bildiği için, "düzenlemeler çok umut verici, şimdi nasıl hayata geçeceğine bakalım" diyor.

Başbakan tarafından onaylanan 2004 yılı yatırım programını gördünüz mü bilmiyorum. Adı yatırım programı ama, zorunlu haller dışında yeni yatırım yapmamayı öngörüyor. Mevcut yatırımların da ite kaka yürütülebileceği izlenimi veriyor 2004 programı. Hepimizin malumu olan mevcut bütçe imkanlarıyla pek fazla yatırım yapılamayacağı aşikar. Vergi gelirlerinin neredeyse tamamının faize gittiği bir ülkede hangi parayla hangi yatırım yapılacak ki. Ancak esas kara mizah konusu , "yatırım yapmamayı öngören yatırım planı"nı imzalayanın, Türkiye'yi şantiyeye çevirme iddiasıyla gelen Başbakan Erdoğan olması. Duble yollar, boğaza köprüler iddiasından, acil haller dışında yatırım yok noktasına gelmek tabii ki çok hoş değil. Ama gelin görün ki, Türkiye'nin hali pür melali de bu işte.

Türkiye bu yıl sonunda 100 milyar dolarlık dış ticaret hacmini yakalayacak gibi görünüyor. 40 milyar doları aşan ihracat ile 60 milyar dolar civarındaki ithalat rakamları ile Milli Gelirinin yarısını dış ticaretten sağlayan bir ülke konumuna geliyoruz. İhracatın önemli bir kısmı mamul mal iken, ithalatın ağırlığını hammadde ve ara mallar oluşturuyor. Tabii petrol ve doğalgaz da buna dahil. Dış ticaretin yıl sonunda 18 milyar dolar civarında bir açık vermesi bekleniyor. Yani Türkiye ticaretten kazandığı dövizin daha fazlasını harcamış olacak. Bu rakam tek başına ürkütücü gelebilir. Ama Türkiye'nin önemli bir girdisi de turizm gelirleridir . Turizmden gelen döviz, dış ticaretteki açığı azaltıcı bir faktördür. Bir de eskisi kadar büyük olmayan işçi dövizleri vardır ülkeye gelen. İşte kabaca, bu rakamların toplanıp çıkarılmasıyla cari açık dediğimiz rakama ulaşırız. Cari açığı, bir ülkenin döviz cinsinden gelir giderlerinin arasındaki fark olarak anlayabilirsiniz. Tabii pozitif fark olduğunda cari fazla demek gerekir.

Bütçe açığı, faiz dışı fazla, yatırım harcamaları. Sık sık duyduğunuz, kamu maliyesinin terimleri bunlar. Türkiye yıllardır hedeflediği bütçe açığını yakalayamıyor, hedeflediği yatırım harcamalarını yapamıyor. Bütçeninn ortak iki unsuru var kamu harcamaları ve kamu gelirleri. Bütçe disiplininin öne çıkmasıyla birlikte harcamalarda tasarruf yapmaya çalışıyor devlet. Bütçenin gelir olarak ise iki temel damarı var. Vergi ve özelleştirme. İkincisi hep lafta kaldığından devletin, harcamalarını karşılamaktan için vergiden başka gideceği yer yok. (Borç almak da bir yol ama orada da durum karışık)

İnternetin yaygınlaşmasıyla birlikte 'sanal dünya' denilen, ama gerçek dünyadan çok daha yalın ve gerçek bir dünya da etrafımızda şekillenmeye başladı. İnsanların fikirlerini özgürce paylaşabildiği, bilgiye kolayca ulaşabildiği devasa bir iletişim ağından bahsediyoruz. İnsanların ilgilerine veya fikirlerine göre hızla gruplaşabildikleri "özgür iletişim dünyasında" yer alan "Ekonomistler Platformu" iddialı bir program ortaya koyuyor. Benim de üyesi olduğum bu platform, "Üreten Türkiye" adı verilen programla hükümet başta olmak üzere ilgili herkese "artık hikayemizi değiştirelim" çağrısı yapıyor. Yani içine tıkılıp kaldığımız kısır döngüden sıyrılıp manivelayı ele geçirmeyi, beyinleri ve hayalleri, üreten ve üreterek büyüyen bir Türkiye'ye odaklamayı hedefe koyuyor.

Dolar'ın dünkü yükselişi ve bono faizlerindeki üç puanlık artışın sebepleri için piyasa profesyonellerinin farklı yorumları vardı. Cari açıktan tedirgin olan yabancıların bono satıp döviz aldığı iddia edildi. Irak'a asker gönderme niyetinin ikinci bir tezkere krizine yol açacağı ve iptal edilen ek vergiler de birer korku kaynağı oldu. Bir kez daha gördük ki piyasa profesyonelleri menfi olabilecek her türlü haberden hemen tedirgin olabiliyorlar. Enflasyon eksi çıkıyor, kapasite kullanımı artıyor veya AB uyum paketi meclisten çıkıyor ama, piyasalar bu olumlu haberlere nedense fazla tepki vermiyor.

Maliye Bakanı Unakıtan'ın Arap ülkelerine yaptığı ziyaretten sonra ortaya attığı, faizsiz bono ile kaynak bulma fikri piyasada yeterince yankı bulmadı. Piyasanın çok bilmişleri biraz alaycı, biraz da şüphe ile yaklaştılar. Arapçası "Sukuk İcara" olan bu borçlanma türü esas olarak borcun bir varlığa ve varlığın gelirine bağlanmasını esas alıyor. Avrupa, ABD veya Japonya'dan borçlanmak için sarf edilen gayretlerin yüzde biri dahi, Arap sermayesine harcanmadı. "Araplara güvenilmez" şeklinde klişe bir önyargıyla o piyasalara hep uzak duruldu, hatta küçümsendi.

Merkez Bankası Cuma günü döviz piyasasına tüm haşmetiyle girip üç darbede -tahminen- 850 milyon USD satın aldı. Almasına aldı ama Dolar yine belini doğrultamadı. Faizlerin üç puan düşmesiyle beraber Doların 1.400.000 TL'nin üzerinde bir yerlere konması beklenebilirdi. Ama öyle olmadığı görülüyor. Döviz piyasasına, nereden geldiğini kimsenin tam olarak bilemediği yüksek miktarda dolar satışı geliyor. Hatta bu konuda rivayetler bile dolaşıyor ortalıkta. Irak'tan kaçan paranın güneydoğudaki bankalarda bozduruluyor iddiası mesela. Dayanak noktası ise, özellikle Güneydoğudaki (mesela Adana) bankaların şubelerinde normal zamanların iki-üç katı efektif dövizin (kağıt para) bozdurulması. Tabii ispatı mümkün olmayan, bir kısmı da saçma yığınla rivayet var. Dolar'ın düşüşü sürdükçe efsaneler de artıyor haliyle.

Türkiye'de yaşayanlar devletin her konuya olur olmaz müdahalesine öylesine alışmışlardır ki, bir yerde işler düşündükleri gibi gitmedi mi hemen devlet bir çözüm bulsun isterler. Döviz kurlarının seviyesi hakkında son aylarda yaşanan tartışmalara bakıldığında sanki bu huyumuzun da etkisi var gibi görünüyor. Türkiye dalgalı kura geçeli iki yılı aşkın zaman olmuş. Bu dalga işinin nem menem birşey olduğu ve kur-faiz- enflasyon üçlüsünden birini sabitleyip diğerlerini serbest bırakarak enflasyonu düşürme yöntemi piyasaya anlatılmış. Önceki sistemde kurun kontrol edilip faizin serbest bırakıldığı, şimdi ise kısa vadeli faizi kontrol altında tutup kurun serbest bırakılacağı izah edilmiş. Yani hepimizin iki yıl önce geçtiğimiz yeni para poitikasını iyice öğrenmiş ve anlamış olması icap ediyor.

Kamu işçisine ve memuruna yapılan zamların kaynakları aşağı yukarı belli oldu: yeni ek vergiler ve kesintiler. Hükümet'in kararlaştırdığı 2,5 katrilyonluk ek tedbirler paketinden anladığımız böyle. Yani devlet, kendi işçisine ve memuruna vereceği zammı diğer çalışanlardan tahsil etme yoluna gidecek. Piyasalar, ek tedbir kararını olumlu karşıladılar. Hükümet'in faiz dışı fazla hedefini tutturmada kararlı olduğunun teyidi olarak gördüler. 5. gözden geçirmenin sonuçlanmamasının da sadece yasaların meclisten çıkmamasından değil, bütçedeki sapmadan kaynaklandığı anlaşıldı.

Kamu işçilerinin ardından devlet memurlarına da bütçe imkanlarının ötesinde bir zam yapıldı. Hükümet, sıkı para politikası ve enflasyon mücadelesi ile seçmen tabanı arasında sıkışmış görünüyor. "Sıfır zam" diyerek IMF destekli programın gereklerini yerine getirmek istediğinde sendikalar, işçiler vs ayağa kalkıyor. Geri adım atıp zam verdiğinde ise bütçede karşılığı olmadığı için kaynak problemi yaşıyor. Bu defa da Ak Parti iktidarını tereddütle izleyen çevreler "programdan sapılıyor, popülizm yapılıyor" diye kötümserleşiyorlar.

Başlık; İş Bankası Genel Müdürü Sn. Ersin Özince'ye ait. Beklenen enflasyona göre yüzde otuzlarda seyreden reel faiz ancak bu kadar güzel tanımlanabilir. Devletin borçlanma ihtiyacı çok fazla olunca, uzun vadeli güven ortamı da bir türlü tesis edilemeyince, bono faizleri herhangi bir yabancıyı dehşete düşürecek yüksek oranlarda seyretmeye devam ediyor. Yüksek borç faizinin bazı bankalara ve büyük nakit sahiplerine çok iyi paralar kazandırdığı bir gerçek. Bu banka ve para sahipleri de bono piyasasının ana gövdesini oluşturduğu için, faizlerin yüksek seyretmesini manipüle ettikleri de varsayımlar arasında yeralmıştır hep. Doğru da olabilir belki ama, faizi tetikleyen ana sebep, borçlanma ihtiyacının yüksekliği. Vadenin kısa olmasının sebebi de ülkenin ekonomik geleceğine yönelik tedirginlik ve güven eksikliği.

Türkiye Ekonomisi'nin hep hasretini çektiği ama bir o kadar da uzak bir kavram. Azami borçlanma vadesinin bir yılı geçmediği bir ülkede, yatırımların uzun vadeli olması, piyasaların 5-10 yıl vadeli fonlarla tanışması da ancak hayal kadar uzak görünüyor. Riskler o derece yüksek, getiriler o kadar spekülatif olunca da ülkemize uğrayan fonlar da ancak "sıcak para " tabir edilen, birkaç ay vadeli vur-kaç fonlar oluyor. Oysa ekonominin istikrara kavuşması, yatırımların sağlıklı bir tabana oturması için, vade sınırlaması olmayan portföy yatırımları çok önemli araçlardır. Borsa'nın da, borçlanma piyasasının da spekülatif ataklardan korunması için bu tür fonların mutlaka ülkemizde de gelişmesi gerekiyor.

Avrupa Birliği tarihsel gelişimi içerisinde ekonomik bir oluşum olarak başladı. Önceleri Fransa ve Almanya arasında kömür ve çelik birliği olarak doğan süreç, bilahare Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) şeklinde yoluna devam etti. Sonraları, siyasal birlik şekline dönüşse de, Avrupa Birliği'nin temelinde hep ekonomik unsurlar yer aldı. Nitekim Türkiye de 1995'de Gümrük Birliğini kabul ederek, yani ekonomik kapıdan girerek kendi sürecini başlattı. AB, birliğe katılacak ülkelerin iktisadi uyumlaşma çalışmalarını belli bir sisteme oturtmak için 1992 yılında Maastricht kentinde bir antlaşma yaptı. Bu anlaşmaya göre, üye ülkeler, parasal birliğe dahil olabilmek için kendi ekonomilerini belirlenmiş kriterlere uydurmak mecburiyetindeler. Diğer bir ifadeyle, elbisenin ölçüleri ortaya çıktı ve üye ülkelerin vücutlarını bu ölçülere göre şekillendirmeleri istendi.

Avrupa Birliği'ne üyelik sürecini 2004 yılında başlatabilmek için Ak Parti hükümeti gerçekten üstün bir gayret gösteriyor. 6. Uyum paketi TBMM'den geçerken 7. ve 8. paketlerin hazırlıkları başladı. Bazılarının mayınlı alan saydıkları birçok idari ve yapısal değişikliği cesaretle birbiri ardına kanunlaştıran parlamentonun tüm üyelerini tebrik etmek lazım. Nitekim, Türkiye'nin gösterdiği kararlı performans AB ülkelerinin de gözlerini kamaştırmış durumda. Ülkemizin, siyasetçisiyle, işadamıyla, vatandaşıyla AB üyeliği yolundaki inançlı ve arzulu tutumu hepimize umut veriyor. Yaşadığı toprakların uygar ve özgür bir yönetime sahip olması için gösterilen bir inanç bu.

ABN Amro, Dünya'nın sayılı banka ve yatırım kuruluşlarından. Hani hep yabancı yatırımcı diye bahsediyoruz ya. İşte o gruptan. Geçen hafta sonunda yayınladığı Türkiye raporuna yukarıdaki başlığı uygun görmüş. Ekonomimizi geniş çaplı bir analizle değerlendirdiği rapor, genel hatlarıyla olumlu yorum ve beklentiler yansıtıyor. Ancak, bıçak sırtındaki ekonominin, özellikle IMF konusundaki hassasiyetini de belirtiyor. Gözden geçirmelerin gecikmesi, hükümetin ekonominin istikrara kavuşturulmasındaki samimiyeti açısından bir gösterge olarak algılanıyor. Görülen o ki, IMF ile sürdürülen görüşmeler ve stand-by kapsamındaki yapısal reformlar, önümüzdeki dönemde yabancı yatırımcıların en yakından takip edecekleri konular. Aynı zamanda da en fazla endişenin bu noktada oluştuğunu da belirtelim.

Salı günkü borçlanma ihalesi, hem rakam, hem de faiz oranı olarak başarılıydı. Rekor bir borçlanma ile Hazine geri ödemesinin 500 trilyon TL üzerinde borç aldı. Faizi de yüzde 51 civarında tutmayı başardı. Son ihalelerde Hazine, akıllı bir taktik izleyerek itfaların üzerinde borçlanma yapıyor ve piyasadaki fazla parayı çekiyor. Sene başından itibaren hesapladığımızda ise, Hazine'nin iç borçlanma oranı yüzde 110 düzeyinde. Bu ne anlama geliyor? Toplam iç borç geri ödemesinin yüzde on fazlası kadar yeniden borçlanıldı. 12 Ağustos'a kadar yeni ihale olmayacağını da düşünürsek, devletin borç verenlere karşı konumunu bir hayli sağlamlaştırdığını söyleyebiliriz. Hazine kurtlarla masaya oturduğunda elindeki kartlar 2003 sonuna kadar kuvvetli görünüyor.