Mustafa Selçuk

TİM Başkanı Oğuz Satıcı, "Böyle giderse devalüasyon gelir" mealinde bir beyanda bulundu. Biraz da "aba altından sopa gösterir" tarzda , insanların zihnine o meş'um kelimeyi de sokan bir ifade. İhracatçıların düşük kurdan dolayı iki aydır "hem ağlar, hem gezerim" kıvamında olduğunu biliyoruz. Onları temsil eden bir örgütün de bu yönde eleştiri ortaya koyması doğal. Lakin, önce kavramlar üzerinde mutabakat sağlamak gerekir. Aksi halde, her an tedirgin olabilecek insanların yaşadığı bu ülkede, bir söz bile kafaları karıştırabilir. Türkiye'de devalüasyon dendi mi, önce bir kriz ve akabinde de TL'nin değerinin bir gecede düşürülmesi anlaşılıyor. Türkiye'nin ekonomik tarihinde devalüasyon bu şekilde algılanıyor.

Bu da nereden çıktı demeyin. Ben de biliyorum, mevcut ekonomi programında faiz çıpası kullanılıyor. Yani Merkez Bankası faizi belirleyerek enflasyonu kontrol altına almayı hedefliyor. Daha önceki programda kontrol, kurlar belirlenerek yapılıyordu. O halde, mevcut sistemde, faizi Merkez Bankası aşağı çekebilir, değil mi? İşte bu noktada durumu doğru tahlil etmemiz lazım. Merkez Bankası kısa vadeli faizleri belirlemektedir. Gecelik borçlanmanın, reponun ve kısa vadeli avansların faizlerini kontrol etmektedir. Ekonomik sistemi, dolayısıyla da hepimizi ilgilendiren faiz oranı ise piyasanın algılamaları ve şartları ile oluşmaktadır. Diğer bir ifade ile, hükümetin ekonomik uygulama ve hedefleri piyasa faizinin ve en önemlisi de kamu iç borç faizinin yönünü tayin etmektedir.

Türkiye'de krizler genellikle bir kelime ile birlikte anılırlar: Döviz. Herkesin bilinç altında o kadar yer etmiştir ki, ekonomi hangi sebepten sıkıntıya düşerse düşsün, vatandaşın aklı hemen dövize kayar. Dolar veya Mark hep güvenli bir liman olmuştur, Türkiye'de krizden korkan insanlar için. Biraz da bu yüzden piyasalarımız fazla dolarize durumdadır. Kabul etmemiz lazım, vatandaşın bu hassasiyetinde haklılık payı çok. Yaşanan krizlerin ya öncesinde, ya da sonrasında döviz patlamıştır. 2001 başında yaşanan kriz ise türünün tek örneğidir. Türkiye, elinde milyarlarca dolar döviz rezervi olmasına rağmen krize girip dövizi patlatmayı başarmıştır! Dalgalı kur dediğimiz sistemi de krizden sonra, mecburiyetten kabul ettik. Böylece ilk defa, piyasa dinamiklerine göre serbestçe hareket eden, müdahale edilmeyen bir kur hareketi ile Türkiye tanıştı.

Çok bilinen bir deyim var: Eşeğin aklına karpuz kabuğunu düşürmek. Son günlerde kriz borazancıları yine tam mesai ile işbaşında. IMF ile ilişkilerde endişeler artıyor. İktidarın program hedeflerinden sapacağını söyleyip piyasayı tedirgin edenler var. Tam bu esnada, bizler ekonomi bakanının çıkıp ortalığı sakinleştirmesini beklerken, hükümet bir adım atıyor ki, ne tarafa çekersen çek. İstikrar programın en temel unsuru kamu harcamalarının azaltılması. Personel sayısının düşürülmesi, gereksiz kadroların kaldırılması vesâire... IMF 35 bin devlet çalışanı kadrosunun azaltılmasını ister ve beklerken, bir bakıyoruz Meclis komisyonunda, Diyanet'e 15 bin yeni kadro tahsis edilmiş.

Sorunun cevabını ben bilmiyorum. Bilen olduğunu da sanmıyorum. Hükümet kurulduğundan beri - hatta seçim döneminden itibaren - en az 10 kişi sayabilirim, Ak Parti'nin ekonomi politikasını temsilen konuşan. Gerçi bir kısım konuşanlar sonradan geri çekildi ama mevcut durumda da piyasalar, kimin ağzından çıkan sözlerle amel edeceğini bilemiyor. Hazine'den sorumlu Devlet Bakanı Ali Babacan teorik olarak ekonominin patronu gibi görünse de fiiliyatta durum bir hayli karmaşık. Piyasaların referans alabileceği açıklamalar yapan yol gösterici bir otorite yok. Haliyle de ahkam keseni bol bir ekonomik yapı önümüzde duruyor.

İki üç yıldır devam eden ekonomik durgunluk Amerikayı bir hayli rahatsız ediyordu. Düşürülen faizlere rağmen tüketim artmıyor, işsizlik büyüyordu. Hatta ülkenin cari açığı, başka ülkeler için tehlikeli sayılabilecek boyutlara, Milli Gelir'in yüzde 4'üne ulaşmıştı. Irak'ta patlayan ( patlatılan ) savaş ile ekonomisinin canlanacağı beklentisi vardı. Bir rivayete göre, ABD'nin dünya jandarmalığına soyunup her yere tehditler göndermesinin bir sebebinin de bir türlü aşılamayan durgunluk olduğu söyleniyordu. ABD Doları'nın son aylardaki değer kaybı da ABD ekonomisini yeterince canlandırmaya yetmedi.

Haftaya başlarken, "haydi hayırlısı" diyemeden bono faizlerindeki iki puanlık yükselişle karşılaştık. Avrupa'dan gelen olumlu sinyaller ve 7. Uyum paketi haberi ile birlikte moraller yerine gelmişti. Bonolara satış gelince bir anda, "ne oluyor" soruları etrafta uçuşmaya başladı. Mesele sonra anlaşıldı. Birkaç yabancı banka ve yatırım şirketi, Cuma günü Türkiye bonolarını azaltma tavsiyesinde bulunmuştu, bu yüzden de satış yapılıyordu. Nitekim, Merrill Lynch de bugün bono tavsiyesini "nötr" olarak açıkladı. Halbuki aynı yatırım bankası 15 gün önce Türkiye'nin portföydeki ağırlığını artırmış, borsa da bu moralle birkaç puan artmıştı.

Avrupa Birliği 6. Uyum Paketi iktidar-muhalefet "uyumuyla" Meclis'ten geçti. Hakikaten çok önemli bir aşama. Siyasi kriterlerin yerine getirilmesindeki kararlılık, üyelik tarihi için elimizi bir hayli güçlendirdi. Tarih belli olup da üyelik süreci işleyebilse, Türkiye'nin ekonomik çehresinin nasıl değişmeye başladığını göreceğiz. "Neden gelmiyor?" diye üzüldüğümüz yabancı sermaye ve fonların akmaya başladığını göreceğiz. İstikrar ve güven artışı ile faizlerin düştüğünü, borçlanma maliyetinin azaldığını göreceğiz. Bunlar bir anda mı olacak? Hayır. Ama hızlı sayılabilecek bir sürede hissedeceğiz iyileşmeyi. Gerçekleşme ihtimali yüksek bir hayal kuruyoruz. Gerçi bu hayal bazıları için kâbusa dönüşüyor ne hikmetse ama, onları da öylece kabul edeceğiz.

Sürekli tenkit etmek, umutsuz tablolar çizmek veya kötümser olmak birileri için hep önde geliyor. "Kriz ha geldi, ha gelecek", "ekonomi kötüye gidiyor, bizden uyarması" şeklinde ifadeleri televizyonlarda, gazete köşelerinde hep duyarsınız. Bu türler için, işler iyi de gitse, kötü de gitse tenkit edilecek birşeyler mutlaka vardır. Bir-iki aydır Türkiye'de işler biraz olsun iyiye gitmeye başladı ya, bizim "müzmin münekkit"ler hemen salvo atışlara başladılar. Onlara göre iktidar sürekli yanlışlar içinde, Başbakan ekonomiden hiç anlamıyor. IMF, global ekonomi, uluslararası finansman gibi konularda ise hükümet çok cahil vs. Yine bu negatif yorumculara göre, hükümet o kadar bilgisiz ki, ekonomi bürokratları da olmasa mazallah ekonomi tepetakla olacak. Gazete köşelerinde de ekonomik gidişatı tenkit etmez adeta hükümeti azarlarlar, yol gösterirler, uyarırlar. Bu yorumlarda bazen küçümseme bile sezersiniz; "bunların dünyadan haberleri yok canım!" gibi .

Döviz fiyatları ve bono faizleri düştüğünde, enflasyon gerilediğinde herkes gözünü borsaya çeviriyor. Beklenen de borsanın yükselmesi oluyor. Ne yazık ki, son haftalarda durum pek beklendiği gibi gelişmedi. İMKB'de yön hiç yukarıya dönmedi. Endeks sürekli geriledi. Kimse bu duruma bir anlam veremiyordu. Gerilemeyi yabancı yatırımcının çekilmesine bağlayanlar olduğu gibi, kurdaki düşüş sebebiyle endeksin döviz bazında yüksek kaldığını söyleyenler de vardı. Sebebi ne olursa olsun, ekonomik parametreler genelde olumlu seyrederken, piyasada canlanma yaşanırken, reel ekonomiyi temsil eden şirketlerin borsada işlem gören hisseleri bir türlü istenen performansı göstermedi.

Başlık; ilkokuldaki okuma fişlerine benziyor ama Başbakan Erdoğan'ın Malezya'da Ekonomi Bakanı Ali Babacan'a hitaben şaka yollu bir hatırlatması bu. Malezya'nın 1996 Asya krizinde IMF programını redderek krizle mücadele etmesinden etkilenen Erdoğan, biz de öyle yapabilir miyiz diye düşünüyor herhalde. Mahathir'in yönetiminde son 20 yılda büyük gelişme gösteren Malezya, 1996 yılında Kore, Tayland gibi birçok Asya ülkesi ile birlikte derin bir ekonomik krize girmişti. O dönemde, Kore ve Tayland'a yardım elini uzatan IMF'yi Malezya reddetmişti. Dünya ekonomisinde yalnız kalacağı iddia edilen bu ülke geçen yedi yılda sorunlarını önemli ölçüde halletmiş görünüyor. Dış ticareti Türkiye'nin bir misli olan, birçok Dünya şirketinin üretim üssü durumunda bir ülke. Biz ise 1998'den itibaren IMF ile beraberiz ve çok şükür (!) yakın tarihimizin en büyük ekonomik krizini geçirdik. Başbakan, muhtemelen bu çelişkiyi görerek Malezya'nın nasıl başardığını merak etmiştir.

IMF ve yürüttüğü politikalar ile Ak Parti iktidarının ekonomiye bakışlarının farklı olduğu hepimizin mâlûmu. Hatta ilk zamanlarda hükümetin bir kısım üyeleri IMF'ye posta koyuyorlardı. Sonra ayaklar suya erdi, kuyruğun IMF'ye bir kere kaptırılmış olduğu görüldü. Yani iyi geçinmekten başka çare yoktu. Zıtlaşma ve IMF'ye meydan okuma bitti ama, hoşnutsuzluk iki taraf açısından bugüne kadar devam edegeldi

İş adamı ve tüccarın güvenleri artıyor ama, onların şirketlerinin hisselerini alıp satanlarda tık yok. Borsada yatırım yapanlar hep mutsuz. Olumsuz en ufak bir haber moralleri bozmaya yetiyor. Endeks günlerdir düşmeye devam ediyor. İşlem hacmi de yatırımcıların umudu da sürünüyor. "Neden" sorusuna ise cevap verebilen yok. Kimisi yabancı yatırımcının gelmemesine, kimisi faizin yüksekliğine bağlıyor. Bazıları ise, "Acaba bizim bilmediğimiz ama büyük oyuncuların öğrendiği kötü şeyler mi var" diye vehim yapıyorlar. Başbakan Erdoğan kötümserlere prim vermeyeceklerini söylüyor ama, Borsa'da şu anda kötümserler haklı çıkıyor. Brokerler borsa için şöyle diyor: "İstinye, Veliefendi gibi oldu. Yatırımcılar gelmiyor ama şansını denemek isteyenler burada."

Dünya'daki en temel problem yoksulluk. Gelir dağılımında giderek artan adaletsizlik, fakirliği devasa bir sosyal problem olarak büyütüyor. Terör buradan besleniyor. Dünya ekonomisini tehdit eden durgunluktan kurtulmak için bile fakirliğin azaltılması gerektiği konusundaki düşünce kuvvetleniyor. Türkiye'nin de en temel iki problemi fakirlik ve işsizlik. İkisi de ülkemize kan kaybettiriyor. AK Parti iktidarı, birinci hedef olarak ortaya koyduğu fakirlikle mücadele konusunda fazla bir şey yapamadı.

Merkez Bankası'nın Mayıs raporu artan taleple birlikte fiyatlarda enflasyonist baskının da arttığını belirtiyor. Kamudaki fiyat artışları da baskı meydana getiren diğer bir unsur. Enflasyon grafiğinin biraz olsun başını aşağıya eğdiği şu dönemde ekonomiyi yönetenlerin çok dikkatli ve itidalli davranmaları lazım. Enflasyon ülkemizin iktisadını, refahını, sosyal dokusunu, velhasıl herşeyini bozan müzmin bir illet. Bu illet yakamızdan düşmeden kalıcı büyüme, müreffeh hayat, gelir dağılımında adalet hep hayal olarak kalır. Bunu böyle bilimemiz gerekir. Enflasyonun sürekli olarak düşük seyredeceği bir ortamı sağlamadan, elde ettiğimiz ekonomik başarılar ile hiç avunmayalım, zira bu başarıların hepsi bir süre sonra buhar oluyor.

Uzun bir aradan sonra özelleştirme treni yeniden yola çıktı ve Petkim açık arttırma ile satıldı. Herkes, özelleştirme sonuçlandığında borsanın uçacağını umuyordu ama öyle olmadı. Piyasanın geneli de özelleştirme sonucundan pek mutlu olmadı. Mutsuzluğun başlıca sebebi, ortaya çıkan satış değerinin umulandan düşük olması. Petkim'in değeri, üzerinde konuşulması gereken bir konu. Özelleştirme'nin portföyündeki en değerli parçalardan biri acaba üç otuz paraya mı gitti diye düşünülebilir. Rakamlarla düşünelim biraz.

Devlet Bakanı Babacan, dövizden TL'ye geçişi, Türk Lirasına güvenin artmış olmasına bağladı. Bu yorumun haklılık payı var ama, mevcut durumu sadece bu yorum ile açıklayamayız. Halihazırda, fonların büyük kısmı, kısa vadeli TL faizleri yüksekliğinin cazibesine kapılıp TL'ye geçmektedir. Ayrıca, sürü psikolojisi de bu geçişte etkilidir. Bu demektir ki, dövizde yukarıya doğru bir hareket olduğunda, bugün döviz satanlar aynı hızda döviz alacaklardır. Bu konuda hiç tereddüdüm yok. Teşhisi doğru koymak lazım. TL'ye güven duymak için, önce fiyat istikrarının ve düşük enflasyonun sağlanması lazım. Reel faizleri ve enflasyonu yüksek bir para birimine, hele siyasi açıdan tam istikrara kavuşmayan bir ülkenin para birimine güven duyulduğunu söylemek fazla iyimserlik olur.

Günlerdir her yerde konuşulan faiz indirimini Merkez Bankası nihayet açıkladı. Gecelik faizler ve borçlanma faizleri üç puan indi. Bir kaşık suda kopartılan fırtına sonucu, bilen bilmeyen herkes Merkez Bankası faizleri indirince herşey iyi olacak, borsa çıkacak, faizler inecek, döviz yükselecek diye bekliyordu. Ama bono faizlerindeki bir iki puanlık gerilemenin dışında ne borsa, ne de döviz yükseldi.

Ankara'daki idarecilerin, bir türlü anlayamadığım huyları var. Kamuoyunun önünde konuşulması gereken birçok konu, kapalı kapılar ardında, bizlerin ruhu bile duymadan halledilir; ortalığa fazla dökmeden konuşulup karara bağlanması gereken konular ise herkesin önünde tartışılarak sakız yapılır. Halihazırda, Merkez Bankası ile ilgili tartışmaların da özünde bu ikilem yatıyor. Faiz oranlarını indirmediği için günlerdir Merkez Bankası ve onun başkanı topa tutuluyor. Üstelik de bizzat Başbakan, Merkez Bankası'nı iş adamlarına şikâyet ediyor. Bakanlar "özerklik dediniz, işte sonuç!" şeklinde açıklamaları birbiri ardına sıralıyorlar. Peki faizler düşüyor mu? Ne gezer, tam tersine yükseliyor. Maliye politikalarını belirleyen hükümet ile para politikalarını belirleyen Merkez Bankası arasındaki zıtlaşmanın piyasaya fayda sağlamayacağı açık.

Mayıs ayı enflasyonu bugün açıklanıyor. Birkaç aydır hafif başını kaldırmış olan enflasyonun, petrol fiyatları ve dövizdeki düşüşle birlikte tekrar inişe geçmesi bekleniyor. Piyasada beklentiler TEFE'de aylık yüzde 0.7, TÜFE'de aylık yüzde 1.2 olarak görünüyor. "Çekirdek enflasyon" tabir edilen imalat sanayi endeksi ise yüzde 0.4 olarak öngörülüyor. Özellikle "çekirdek"teki düşüş umut verici, zira üretim maliyetlerinin azalmakta olduğuna işaret ediyor. Enflasyondaki düşüş eğilimi kalıcı olursa en çok borsacılar sevinir.