Necmettin Batırel

Eylül ayı Mevlid Kandili’nin hikmetiyle çok bereketli başladı... Enflasyonun ağustosta 51.97 ile son 1 yılın en düşük seviyesine düştüğü açıklandı. Artık etiketlerin küçüleceği dönem başladı. Halk bize nasıl yansıyacak diye soruyor... 

Türk ekonomisi 16 çeyrekten beri kesintisiz büyüyor. Yılın ilk çeyreğinde %5,7 artan Gayrisafi Yurt İçi Hasıla ikinci çeyrekte %2,5 olarak gerçekleşti. Ancak üretim yöntemiyle Gayrisafi Yurt İçi Hasıla 2024 yılının ikinci çeyreğinde cari fiyatlarla bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %78,6 artarak 9 trilyon 949 milyar 792 milyon TL oldu. GSYH'nin ikinci çeyrek değeri cari fiyatlarla ABD doları bazında 308 milyar 158 milyon olarak gerçekleşti.

Türk ekonomisindeki büyük dönüşümü dünya ayakta alkışlıyor. Yayınladıkları raporlarla 1 yılda elde edilen bu başarıyı anlata anlata bitiremiyorlar.

Enflasyon düşüyor, cari açık daralıyor, bütçe açığı kontrol altında. Bunu hazmedemeyen bozguncular bir milletvekilinin ağzından cuma günü "Ekonomi Bakanı istifa etti" ve "Beştepe'de kritik toplantı" haberiyle yatırımcıları panikletti! Borsa İstanbul’da hisse senetlerinde sert düşüş yaşandı.

Döviz spekülatörü ya da halk tabiriyle vurguncular uzun bir aradan sonra yeniden ortaya çıktı. Yabancı para mevduatlarındaki artışı "dolarizasyon başladı" olarak yaymaya başladılar. Bu gelişmeyi ABD’li finans ajansı Bloomberg ortaya attı. Haber Goldman Sachs ekonomistlerinin görüşlerine dayandırılıyor: Vatandaşın yeniden dolar alması Merkez Bankasının enflasyonla mücadelesini zorlaştırıyor, diyerek ağızlarındaki baklayı ortaya çıkardılar. Amaçları kurları yükselterek fiyat artışlarıyla yapılan mücadelede hükûmeti başarısız göstermek...

Hükûmet, vatandaşın yerel seçimlerde kendisine destek vermeyerek CHP’yi baş tacı etmesinden sonra yeni bir ekonomik programı devreye soktu. Artık ihsan yok adalet var... Devletin menfaati neyi gerektiriyorsa o karar alınıyor, hayata geçiriliyor...

Haziran ayında cari denge tahminlerin üzerinde 400 milyon dolar fazla verdi. Bu iyileşme güçlü net turizm gelirinden kaynaklanıyor. Altın ve enerji ticaretini hariç tutan çekirdek cari fazla ise 4,5 milyar fazla seviyesinde. Temmuz ayında 5,9 milyar dolarlık dış ticaret açığı turizm gelirlerindeki mevsimsel artış ile dengelenmesiyle tam cari denge (sıfır cari açık) bekleniyor. Hisse senedi, tahvil, özel sektör tahvili ve eurobond gibi menkul kıymetlerde yabancıların giriş, çıkış, ihraç ve itfa hareketlerini topladığımızda portföyden 5,9 milyar dolarlık giriş hesaplanıyor temmuz ayında altın fiyat hareketlerinden arındırılmış brüt rezerv artışını 4,2 milyar dolar hesaplanıyor. Cari açık tahmini yılsonunda 24 milyar dolardan 20 milyar dolara (millî gelirin %1,5’i) inecek… ABD’nin en büyük bankalarından Citibank, cari dengede iyileşmenin devam etmesini, enerji fiyatlarındaki düşüş ve altın ithalatındaki normalleşme sayesinde 2023'teki gayrisafi yurt içi hasılanın %4,1 seviyesinden bu yıl %1 düzeyine ineceğini açıkladı. Citi’ye göre cari açık 2024 sonunda 11 milyar dolara gerileyecek. İngiliz Barclays Bank da Türkiye için cari açık tahminini iyileştirdi; 15 milyar dolara çekti. Ekonomi sağlıklı yapıya kavuştuğu için döviz ödemelerimiz azalıyor.

Amerika’nın iki büyük bankası yıl sonu TÜFE ve faiz beklentilerini yayınladı. Goldman Sachs Merkez Bankası’nın 2024, 2025 ve 2026 yıl sonu enflasyon tahminlerinde değişiklik yapmadığına dikkat çekerek TÜFE’nin yıl sonunda yüzde 36’ya düşeceğini öngördü. Bu rakam TCMB’nin %38’lik beklentisinden 2 puan daha aşağı. Açıklamada “Ekonomik aktivitedeki yavaşlama ve hane halkının enflasyon beklentilerindeki düzelmeyle beraber fiyat baskılarının yılın kalanında sert biçimde yavaşlamasını bekliyoruz, denildi. Citibank ise yıl sonunda politika faizinin %45’e ineceği enflasyonun ise TCMB’nin beklediği şekilde %38 olarak gerçekleşeceği tahmin ediyor...

TÜFE bazlı reel efektif döviz kuru temmuzda 62,90 ile Mart 2021'den bu yana en yüksek seviyeye çıktı. ÜFE bazlı reel efektif döviz kuru temmuzda 94,69’a yükseldi. Merkez Bankası, Türk lirasının aşırı değerlenmesini, döviz fiyatının aşırı ucuzlamasını istemiyor. Türk lirasının “aşırı değerlenip değerlenmediği”, “TÜFE Bazlı 2003=100 Reel Efektif Döviz Kuru Endeksi”nden izleniyor. Bu endeks Türkiye’nin TÜFE değişimi ile ekonomik ilişkilerimizin yoğun olduğu ülkelerin TÜFE endeksleri harman edilerek düzenleniyor. 2003 yılında kabul edilen sisteme göre döviz kuru endeksi eğer 100’ün üzerine çıkmış ise, Türk lirası değerlenmiş, döviz ucuzlamış demektir. Şu anda efektif kur 62,90 ile 100 puanın 37,10 puan altında. 2013 Ocak ayında kur 120,1’e yükselmişti. 11 yıldan bu yana yaklaşık %100’e yakın değer kaybetmiş. Rakamlar TL’de aşırı değerlenme yok diyor. Dolayısıyla bugün 33,50 TL’den işlem gören dolar aşırı ucuz değil. Doğru sonuca varmak için rakamları böyle okumak lazım.

Amerika’da istihdam artışının temmuzda beklentilerin altında kalması ve işsizlik oranının %4,3’le 3 yılın en yüksek seviyesine çıkmasının ardından ülke ekonomisinin gücüne ilişkin endişeler piyasalara çok sert darbe indirdi. Endekslerdeki kayıplar %6'ları aştı. Japonya'da 37 yılın en büyük satışı yaşandı. ABD ekonomisi resesyona (daralmaya) sürükleniyor. Yüksek faiz oranları ABD'nin borç yükünü zirveye çıkardı. Ulusal borç 35 trilyon doları aşarak rekor seviyeye ulaştı. Türkiye’nin millî gelirinin yaklaşık 35 kat fazlası. Düşünebiliyor musunuz her bir Amerikalı 100 bin dolar borçlu. Yetmedi, ABD Hazine Bakanlığı temmuzdan eylüle kadar 740 milyar dolar borçlanacaklarını açıkladı. Bir ülke sadece top ve füze saldırıyla yenilmez. Ekonomisinin çökmesiyle de yıkılır. ABD merkez bankasının beceriksizliği ülkeyi yıkımın eşiğine getirdi. Gazze’de 100 binlerce masum vatandaşın hayatını kaybetmesi için İsrail’e 10 aydan beri uçaklar dolusu bomba ve füze göndererek katliamların bir numaralı sorumlusu ülke aslında hiç farkında olmadan belasını buluyor. ABD çökünce İsrail’de çökecek. En büyük destekçisini kaybedecek. Yaptığı zulümlerin hesabını bugün-yarın belki yarından da yakın mutlaka verecek.

ABD merkez bankası kısıtlayıcı para politikasını sürdürürken ekonominin beklenenden daha hızlı yavaşlayabileceği endişelerinin artırması ve zayıf yüksek teknoloji şirketi kârları ve Orta Doğu’da tırmanan gerginliğin bölgesel bir savaşa dönüşmesi riski küresel borsalarda sert satışlara yol açarken güvenli liman altın rekor düzeylere ulaştı.

Hükûmetin son 1 yılda uyguladığı ekonomik program yabancı yatırımcıların girişi için büyük zemin hazırladı. Mehmet Şimşek yönetimindeki ekip politika faizini yüzde 8,5'ten yüzde 50'ye yükseltti. Yabancı sermayenin Türkiye'ye girişini hızlandıracak büyük adım atıldı. Merkez Bankası Başkan Yardımcısı Cevdet Akçay, faiz indirimlerinin gündemde olmadığını söyleyerek uluslararası finans çevrelerine garanti verdi. Son dönemde ekonomiye duyulan güvenin artması sonucu yabancı sermaye girişinin artışıyla, brüt rezervler 154 milyar dolarla tarihî zirveye ulaştı. Yabancı yatırımcılar şu anda Türkiye'nin 2025 yılındaki performansını fiyatlıyor. "Ucuza kredi alıp pahalıya mevduata bağlama yöntemi" olarak bilinen "carry trade" uygulaması ile Mart 2024'ten bu yana yaklaşık 20 milyar dolarlık giriş yaptılar.

Merkez Bankası'nın brüt rezervleri geçen hafta 153,9 milyar dolarla yeni tarihî zirvesine ulaştı. Net rezervler ise 47,7’den 48,2 milyar dolara yükseldi. Swap hariç net rezervler 22,9 milyar dolara çıktı. Kur korumalı mevduatlarda, şirketlere yönelik vergi avantajlarının sona ermesi düşüş ivmesinin hızlanmasına yol açtı. Kur korumalı mevduatlar 19 Temmuz haftasında 60,9 milyar TL'lik gerilemeyle son altı ayın en sert düşüşünü yaşadı. 1,5 yıl önce 3,4 trilyon lirayla rekor düzeye ulaşan mevduatların toplamı 1,88 trilyon TL'ye geriledi. Döviz cinsi ticari kredilerde artış devam ediyor. 31 Mayıs’ta 150 milyar dolar olan döviz kredi hacmi 19 Temmuz haftasında 154,5 milyar dolara yükseldi. Kurlardaki artışın enflasyonun gerisinde kalması dolayısıyla şirketler döviz kredisi kullanmayı tercih ediyor.

Uluslararası kredi kuruluşu Moody’s, Türkiye’nin notunu 11 yıl aradan sonra ilk defa iki kademe birden yükseltti, B3'ten B1 seviyesine çıkardı. Fitch ve S&P ile arasındaki farkı kapattı. Hükûmetin uyguladığı ekonomik programın onayı açısından bu karar çok önemli. Görünümün pozitif olması not artışlarının devam edeceğini gösteriyor. Ama bizi üzen gelişme, B1 kredi notu ile Türkiye’nin; Bangladeş, Kosta Rika, Arnavutluk, Bahamalar, Honduras, Namibya, Jamaika, Benin, Fiji, Karadağ, Tanzanya ile aynı safta gösterilmesi!.. Yunanistan ve Fas bile bizden 2 kademe yukarıda.

Hükûmet 10 bin liranın altında emekli kök maaşı alanları yalnız bırakmadı, aylıklarını diğer emekliler gibi %25 arttırarak 12 bin 500 liraya çıkardı. 3 milyon 800 bin emekliye ödenecek bu farkın 6 aylık maliyeti 33,2 milyar lira...

FETÖ’nün düzenlediği hain darbe girişiminin üzerinden 8 yıl geçti. 252 vatan evladının şehit olduğu olayın Türkiye’ye maliyeti 1,3 trilyon lirayı (2016’da kur 3 TL idi) döviz cinsinden 433 milyar doları buldu. Darbe girişimi ile birlikte ekonomide büyük tahribat yaşandı. 215 düzeyindeki risk primi CDS’ler 277’ye dolar, 2,8 TL’den 3,05 TL’ye tırmandı...

ABD yaptırımları ile pandemi ve deprem felaketini atlatan Türk ekonomisi tarih yazıyor.

ABD ekonomisi uzun süreli yüksek faiz politikasının bedelini küçülerek ödüyor. İmalat daralıyor, perakende satışlar düşüyor, halk harcama yapamıyor, haziran ayında istihdam tahminleri aştı, önceki ayların rakamlarında yapılan aşağı yönlü revizyonlar ve aylık ücret artışlarındaki yavaşlama emek piyasasındaki soğumayı gösteriyor.

28 Mayıs 2023’te %52 çoğunlukla Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Cumhur İttifakı'na beni 5 yıl sen yönet diyen vatandaşın 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde verdiği mesaj kesinlikle erken seçim talebi değil AK Partili seçmen pahalılığın azaltılmasını ekonominin düzeltilmesini istediği için sandığa gitmedi.

Vergide esas olan “az kazanandan az, çok kazanandan çok vergi almaktır.” Bu ise gelir vergisinin yaygınlaştırılması ve her türlü gelirin vergi kapsamına alınması ile olur. Hükûmetin yeni hazırladığı vergi kanunu bu temele dayanıyor. Vatandaşı doğrudan ilgilendiren hükümler yok. Pakette daha çok üretici, sanayici ve ihracatçılara ilişkin düzenlemeler var... Bu nedenle Bakan Şimşek taslağın detaylarını dün reel sektörün önde gelen kuruluşlarıyla paylaştı önerileri dinledi, gelen bilgiler değerlendirilerek tasarıya son şekli verilecek. Pakette yer alan çok uluslu şirketlere asgari kurumlar vergisi, doğrudan vergilerin payını artırmak için yerel asgari kurumlar vergisi ve asgari gelir vergisi gibi uygulamalar konusundaki detaylar reel sektör temsilcilerine anlatıldı. Kiralardan stopaj alınması söz konusu değil. Yurt dışı çıkış harcı taslaktan çıkarılabilir. Yeni vergiler arasında mimar, avukat, doktor gibi mesleklere peşin vergi uygulaması da var.