Abdüllatif Uyan

Bir gün "Zünnûn-i Mısrî", ederken câmide vaaz, Dediler: (Muhabbetten bahsedin bize biraz.) Buyurdu ki: (Bu yolda, en mühim şey "Muhabbet". Bundan daha şerefli bir sıfât yoktur elbet.

"Hâlid-i Bağdâdî"nin son günleri idi ki, Bir gün, sevdiklerine yaptı şu vasiyyeti: (Benim ölümüm gibi, musîbet gelmez size. Lâkin sabrı tavsiye ederim hepinize. Ölürsem, yüksek sesle bağırıp çağırarak, Ağlamayın ki, bana, ezâ verir bu ancak.) Vasiyyeti bitince Hâlid-i Bağdâdî'nin, Geldi talebesinden seyyid "İbni Âbidîn". Edeble kendisine bâzı fıkhî suâller, Sorup, cevaplarını alınca birer birer, Arz etti ki: (Bir rüyâ gördüm ben geceleyin. Vefât eylemiş idi hem "Osmân-ı Zinnûreyn".

Dört evlâdı vardı ki "Hâlid-i Bağdâdî"nin, Şihâbüddîn, Necmüddîn, Abdurrahmân, Bahaddîn. Bunlardan "Şihâbüddîn", Urfa'da etti vefât. Behâeddîn, tâundan eyledi terk-i hayât. O, henüz beş yaşına girmemişti ki daha, Yakalandı bu tâun denilen hastalığa. İşte bu Behâüddîn, vefât eylediğinde, "Hüzün" ile karışık "Sevinç" vardı içinde. Dedi ki: (Yâ ilâhî, bu oğlum Behâüddîn, Bizi, mıknâtıs gibi yanına çeker bir gün.)

Bu zât, talebesiyle ederken bir gün sohbet, Buyurdu ki: (Geliyor yanımıza bir zulmet.) Aradan yarım saat geçmemişti ki daha, Bir "Râfızî âlimi" giriverdi dergâha. Ayrıca, âlim diye getirmiş "on âdî"yi, Ki, imtihân etsinler "Hâlid-i Bağdâdî"yi. Mübârek huzûruna girince onlar fakat, Yüzlerine bakmayıp, etmedi hiç iltifât. Vakar ve heybetinden korkarak onlar hattâ, Dikilip, yarım saat beklediler ayakta.

"Hacı Halîl Efendi" nâmında biri vardı. Pâdişâhın husûsî hizmetini yapardı. Hacca niyet ederek, sultândan aldı izin. Sonra çıktı sefere, Kâbeye varmak için. İstanbul'dan ayrılıp, geçince Üsküdar'a, Mezarlık tarafından, biri çıktı o ara. Elindeki mektûbu, uzatıp ona derhal, Dedi: (Halîl efendi, şu mektûbu hele al. Koy cebine, unutma, varınca Şam şehrine, Takdîm eyle Mevlânâ Hâlid hazretlerine.) O, mektûbu alarak, devam etti yoluna. Şam'a gelip yerleşti, vâlînin konağına.

Bir gün "Mevlânâ Hâlid", Hacca gitmek üzere, Katırına binerek, çıktı hemen sefere. Şam'a uğradığında, yalancı, fâsık biri, Gidip şikâyet etti kadıya bu "Velî"yi. Dedi ki: (Üç ay önce, çalınmıştı katırım. Meğer ki bu zât çalmış, görür görmez tanıdım.) Vaziyeti öğrenmek maksadıyla o dahî, Mahkemeye çağırdı "Hâlid-i Bağdâdî"yi. Yalancı şâhitleri dahî dinlediğinde, Verdi kesin hükmünü yalancının lehinde.Bir gün "Mevlânâ Hâlid", Hacca gitmek üzere, Katırına binerek, çıktı hemen sefere. Şam'a uğradığında, yalancı, fâsık biri, Gidip şikâyet etti kadıya bu "Velî"yi. Dedi ki: (Üç ay önce, çalınmıştı katırım. Meğer ki bu zât çalmış, görür görmez tanıdım.) Vaziyeti öğrenmek maksadıyla o dahî, Mahkemeye çağırdı "Hâlid-i Bağdâdî"yi. Yalancı şâhitleri dahî dinlediğinde, Verdi kesin hükmünü yalancının lehinde.

Bu büyük evliyâyı, kıskanıp haset eden, "İkiyüz" kadar kişi var idi ki hassaten, Bir araya gelerek, verdiler şöyle karar: "Öldürelim bu zâtı, bu gün akşama kadar."

O "Mevlânâ Hâlid" ki, Delhi'den ayrılarak, Bağdat'a vardığında, büyük "Velî" olarak, Bilcümle âlimler ve fazîlet sâhipleri, Talebeler ve şehrin ileri gelenleri,

"Abdullah Dehlevî"nin hizmet ve himmetinde, Kalıp, kısa zamanda kemâle geldiğinde, Üstâdı, kendisine buyurdu ki: (Ey Hâlid! Şimdi memleketine geri dön, Bağdat'a git. Sen de yay bu nûrları, tâliplerin kalbine. Ve Hak âşıklarını, kavuştur Rablerine.) Arz etti ki: (Ey hocam, ey sebeb-i nîmetim! Bu hizmetin îfâsı, zor olur zannederim. Çünkü o diyârlarda, var ki öyle kişiler, Pek fazla îtibâr ve şöhret sâhibidirler.

Bir sene yolculuktan sonra "Mevlânâ Hâlid", Delhi'ye geldiğinde, ikindiydi tam vakit. "Delhi"nin toprağına, ilk ayak bastığında, Dağıttı sevincinden, her ne varsa yanında. Sonra varıp, elini öperek o büyüğün, Talebesi olmakla şereflendi aynı gün. O da, ilk iş olarak, ezmek için nefsini, Verdi ona dergâhın "Günlük temizliği"ni. Her zâhirî ilimde çok büyük "Âlim" iken, Başladı vazîfeye, hiç îtirâz etmeden.

Ravda-i mübâreki ve Kâbeyi ziyâret, Edip, memleketine avdet etti nihâyet. Talebe okutmakla meşgûl oldu ilk zaman. Lâkin hiç çıkmıyordu "Hindistân" hâtırından. Çünkü ona, Kâbede demişti ki bir âbid: (Senin işin, orada tamam olur ey Hâlid!" Bu düşünce içinde, yanarken her gün içi, Hindistân'dan yanına, çıka geldi bir kişi. "Mirzâ Abdürrahîm"di ismi de o gelenin. Talebesinden idi "Abdullah Dehlevî"nin.

"Hâlid-i Bağdâdî" ki, çok büyük bir velîydi. Devrinin bir teki ve asrın müceddidiydi. Osmân-ıZzinnûreyn'in soyundan olan bu zât, "Bağdat"ta tevellüd ve eyledi "Şam"da vefât. Uzuna yakın boylu ve iri yapılıydı. Buğday benizli olup, heybet ve vakarlıydı. Burnunun orta yeri, yüksekçe idi biraz. Sakalında, siyahtan daha az vardı beyaz. Geniş göğüslü olup, güler yüzlü idi hem. Onun gibi bir "Velî", az görmüştü bu âlem. Daha küçük yaşında, başladı tahsîline. Çabucak vâkıf oldu, ilimlerin hepsine.

"Abdullah-ı Dehlevî", çok büyük bir velîydi, Her türlü meziyette, devrinin bir tekiydi. Bir gün, geldi bir kişi yüksek huzûrlarına. Dedi: (Girmek isterim, büyüklerin yoluna.) Onu kabûl buyurup, dedi ki: (Öyle ise, Sâir talebe gibi, sen de başla tedrîse.) Dedi: (Size gelmekten, şu idi ki maksadım, Hiç zahmete girmeden, hâsıl olsun murâdım. Sıkıntı çekeceksem sizin yanınızda da, Böylesi her yerde var zâten zamanımızda.)

"Abdullah-ı Dehlevî", devrinin bir tânesi. İnsanları ateşten kurtarmaktı gâyesi. Çok mektuplar yazarak devrin insanlarına, Sevk etti hep onları, bu "Kurtuluş yolu"na.

"Abdullah-ı Dehlevî", çok büyük bir evliyâ. Ondan yayılıyordu dünyâya nûr ve ziyâ. Nice fâsık kimseler, hattâ nice kâfirler, Bir teveccühü ile hidâyete geldiler.

"Abdullah-ı Dehlevî", şanı büyük bir velî. Meşhurdu halk içinde bir çok kerâmetleri. Bir gün, biri gelerek mübârek huzûruna, (Oğlumuz, çoktan beri kayıptır) dedi ona. Ve ilâve etti ki: (Lütfen duâ ediniz. Tekrardan ihsân etsin onu bize Rabbimiz.) Onun bu sözlerini dinleyip bu mübârek zât, Buyurdu ki: (Oğlunuz evindedir şu saat.) O kimse hayret edip, dedi: (Ama efendim, Şimdi evden ayrılıp, huzûrunuza geldim.) O yine buyurdu ki: (Evine dön ki şu an, Rabbimiz onu size, tekrardan etti ihsân.) "Peki efendim" deyip, evine gittiğinde, Gördü ki, oturuyor oğlu gelmiş evinde.

"Abdullah-ı Dehlevî", bir kâmil-i mükemmil. Olmuştu insanlara dinde rehber ve delîl. Aslâ dünyâ kelâmı edilmezdi yanında. Biri gıybet etseydi, sustururdu ânında. Derdi: (Kötülenecek kimse varsa, o benim. Gıybet büyük günâhtır, cezâsı da pek elîm.) Sultân'ın gıybetini yaptı biri önünde. "Abdullah-ı Dehlevî" oruçluydu o günde. O gıybeti yapana buyurdu ki o bizzât: (Bu gün oruçlu idim, sevâbı gitti fakat.)

Allah adamlarından, "Abdullah-ı Dehlevî". Sülâle-i Resûlden, büyük âlim ve velî. Henüz gelmemişti ki bu büyük zât dünyâya, Babasıyla amcası, gördüler birer rüyâ. Allah arslanı Alî, rüyâda, babasına, Buyurdu ki: (Bir oğul verecek Allah sana. Büyüyünce olacak, gâyet yüksek ve âlî. O dünyâya gelince, ismini koyun "Alî".) Ve hem amcasına da, rüyâda Resûlullah, Buyurdu: (O çocuğun ismi olsun "Abdullah".)

Kerâmetler sâhibi, bir "Velî"sidir Hakk'ın. Kulların hizmetine çalışmıştır bihakkın. "Dîne hizmet" aşkıyle, kalbi hep çarpıyordu. Bir şeyler yapmak için fırsatlar arıyordu. Zengin idi, malını verdi İslâm yolunda. Çünkü mal ve paranın, sevgisi yoktu onda. Ne kadar çok idiyse onun malı, serveti, Çok idi o kadar da, o mallara nefreti. Bir gün, bir talebeye buyurdu: "Odaya gir. Beşbin dînar olacak, onları bana getir."

Hindistân'da yetişmiş Hakk'ın evliyâsıdır. "Ferîdüddîn Genc Şeker", bu zâtın dayısıdır. Binyüzaltmışdokuz'da "Mültan"da doğan bu zât, "Yüz sene" ömür sürüp, orada etti vefât.