Mustafa Selçuk

Son 15 yıl­da "ta­hay­yül öte­si" bi­çim­de bü­yü­yen fi­nans pi­ya­sa­la­rı şid­det­li bir al­tüst oluş­la çö­kün­ce, "as­lın­da çö­ken ne idi" tar­tış­ma­sı­nı te­tik­le­di.

Ceva­bı baş­tan ve­re­yim: Ha­yır, bit­me­di ve uzun­ca bir sü­re de bit­me­ye­cek. Ya­şa­nan fi­nans kri­zi­ni geç­miş­te­ki böl­ge­sel ve­ya ka­te­go­rik kriz­le­rin "ay­nı­sı ama da­ha şid­det­li­si" ola­rak gö­rür­sek, bü­yük res­mi, hem de fe­na hal­de ıs­ka­la­rız.

Pazar gü­nü kriz ide­olog­la­rın­dan laf­la­mış­tık, ha­tır­lar­sa­nız. Dün­ya pi­ya­sa­la­rın­da­ki çö­küş o ka­dar de­rin ve tah­min­le­rin o ka­dar fev­kin­de ki, se­bep-so­nuç iliş­ki­si­ni ras­yo­nel bi­çim­de izah et­mek eko­no­mist­ler için bir hay­li güç... Bir kı­sım yo­rum­cu­nun, olan-bi­ten­le ala­ka­lı "fel­se­fi açı­lım­lar" yap­ma­sı bi­raz da bu­na bağ­la­na­bi­lir.

Kriz, ide­olo­ji­le­ri de kö­pür­tü­yor. Her­kes çö­kü­şün se­bep­le­ri­ni ken­di ide­olo­jik ze­mi­nin­de ta­rif edi­yor. Mark­sist­ler "müs­teh­zi­" bir ifa­de ile ser­ma­ye ve kâr üze­ri­ne ku­ru­lu ser­best pi­ya­sa­nın if­las et­ti­ği­ni söy­le­yip K.Marx için gü­zel­le­me­ler ya­par­ken, sos­yal de­mok­rat­lar "Key­ne­s'­e ku­lak ver­me­di­niz, bun­lar ba­şı­nı­za gel­di­" di­ye­rek dev­let­çi ka­pi­ta­liz­me se­lam sar­kı­tı­yor­lar.

Haf­ta­lar­dır tüm dün­ya­yı sar­san ve muh­te­me­len ay­lar­ca da sar­sa­cak şid­det­li fi­nans kri­zi­ne ne­yin yol aç­tı­ğı­nı, bu işin pro­fes­yo­nel­le­ri­nin dı­şın­da an­la­ya­bi­len yok.

Türkiye ekonomisinin iki taşıyıcı kolonundan birisi olan finans sektörünün (diğeri de disiplinli kamu maliyesi) sağlam olmasının, küresel depremin etkilerini aza indireceğini anlatmaya çalışmıştım.

Kriz, terör, resesyon, likidite darlığı, şehit, ergenekon, rüşvet, küresel ısınma, trafik, muhtıra, tehdit, statüko, yasak, cari açık...

2001 krizinin ardından yapılarını güçlendiren Türk bankaları, güçlü özkaynakları, düşük batık kredi oranı ile krize karşı dayanıklı hale geldi

Gelişmiş ülkeler trilyonlarca dolarlık kurtarma planları açıklayıp bankalarının zarar ve yükümlülüklerini üstleneceğini açıklayınca bizdeki "kurtarılma bağımlıları" da koro halinde feryat ediyor: Hükümet kurtarma planı açıklasın!

Felaket tellallığı yapmaktan "marazi bir keyif" duyan insanlar var; son krizde buna gerçekten inandım. Yorum adı altında, uyarı adı altında öyle bir endişe ve korku zerkediliyor ki, neredeyse "ört ki ölem" diyeceğiz. Küresel çaptaki bu muazzam finansal krizden bizler de etkileneceğiz; aklıselim sahibi hiç kimse aksini söyleyemez zaten.

Kötümserlik esnafından geçmişte bahsetmişimdir. Fasılasız biçimde "işler kötüye gidecek, felaket kapımızda, ekonomide hiçbir şey göründüğü gibi değil" derler.

Devletlerin iktisadi olarak batabildiklerini Rusya krizinde ve Arjantin'de görmüştük. Ödemeler dengesi çöken kamu maliyesi, borçlarını ödeyemez hale gelebiliyor, moratoryum (devletin iflası diyebiliriz) ilan edebiliyor.

Dünyanın dev bankaları birer birer devletleşiyor; zora giren her finans kuruluşunu kendi devleti kurtarıyor.

Amerikan piyasalarının çöküşünü 1929 buhranına benzetenler var. Oysa 1929 borsadaki çöküşle başlamışsa da iktisadi bir kriz idi.

Bir ülkede kral sürekli yeni vergiler salıyor ve halkın tepkilerini de yanındakilere soruyormuş. "Halk homurdanıyor, halk öfkeli" denildikçe de yeni vergiler salıyormuş. Yeni bir vergiden sonra yanındakiler krala "halk hiç tepki göstermiyor, hatta şarkı söyleyip oynuyor" deyince kral "artık yeni vergi yok" demiş.

"Otuz üç yıl saatim işlemiş, ben durmuşum Gökyüzünden habersiz uçurtma uçurmuşum"

"Yasalara uyan, vergisini veren, toplumsal kurallara ve başkalarının özgürlük alanına saygı gösteren kişidir" diyeceğimi düşünüyorsunuz.

Bir tarafta kötümserler "bittik, mahvolduk, serbest piyasanın sonu" velveleleriyle umutsuzluk pompalarken, diğer tarafta da "bu kriz bize dokunmaz, hatta müthiş fırsatlar sağlar" diyen "polyanna" kıvamında iyimserler var.

Lafı dolandırmaya gerek yok: Dünya finans sistemi tarihinin en büyük çöküşünü yaşıyor. En büyük 5 yatırım bankasından 3'ü (B.Stearns, Lehman, Merrill) battı veya batarken kurtarıldı. Diğer 2'si (Morgan Stanley ve Goldman Sachs) ise ABD'nin tüm sistemi kurtarma hamlesiyle "ipten döndüler". Bu bir devrin sonu...Yatırım bankalarının finansal piyasalarda oluşturduğu sanal zenginliklerin, finansal mühendislik oyunlarıyla "üretilen" kaydi değerlerin sonu...

Siz hiç imtiyazlarını, imkanlarını -hele fırsatçılıkla ve nahak yere ele geçirmişse- gönül rızasıyla bırakan birisini gördünüz mü? Böyle bir şey -eğer bir nedamet yoksa- mümkün olabilir mi?