Prof. Dr. İsmail Kaya

Firmalarımız tek tek marka olmaya çalışırken, bir anda, ülke olarak dünya markası olmaya giden bir yolun başına geliverdik. Başbakan içerideki güçlü marka algısını dünyanın gözü önünde bir kere daha ifade fırsatı buldu. Belediye başkanlığıyla başlayan marka yolculuğu, ulusal sınırları aşıp, bölge ve dünya kamuoyuna yansımaya başladı.

Eskiden pazarlama, kendini kasmak, müşteriye tepeden bakmak, onu kendine mecbur, mahkûm ve bağlı kılmak sanılıyordu. Sanki müşteriler cüzdanlarıyla firmalara hizmet etmek zorundaydılar. Alternatifiniz, rakibiniz yoksa hele bir de devlet desteği varsa, yeni yetme firmaları bir şekilde engelleyebilir, işinizi rahat görürdünüz. Para piyasa rantlarıyla kazanılır; fazla emeğe, ince okuyup sık dokumaya ihtiyaç olmazdı. 4 P'yi (mal, fiyat, dağıtım, tutundurma) içe kapalı bir yapılanmayla piyasaya sürer, kasayı doldururdunuz.

Son bir-iki yılda dünyada ve bizde yaşanan gelişmeler tarihçilerin de başını döndürecek hızlara ulaştı. Her gün, ortalığı karıştıran yeni bir olayla tanışıyoruz. Bir kere bozulmaya görsün, bozulmalar daha da hızlanıyor. "Kırık cam" teorisindeki gibi.

Büyük küçük, hepimiz ekranlara bayılıyoruz. Hayatı ekransız yaşayamıyoruz. Ekran kapışmaları, ekran tartışmaları, ekran hâkimiyeti, ekran savaşları, ekran kuşatması, ekran esareti, ekran bağımlılığı, ekran karartmak, ekrana düşmek, ekrana çıkmak gibi nice tabirler geliştiriyoruz.

Huku­ğun gu­gu­ğa, iş yap­ma­nın cam­baz­lı­ğa, pa­zar­la­ma­nın kan­dır­ma­ca­ya, eko­no­mi­nin çor­ba­ya, si­ya­se­tin çir­ke­fe, eği­ti­min ha­va-cı­va­ya dön­dü­ğü, tu­zun bi­le kok­tu­ğu şu de­vir­ler­de, bin yıl­dır üze­rin­de ya­şa­dı­ğı­mız şu gü­ze­lim yurt ve onun her kö­şe­sin­den be­re­ket akan top­rak­la­rı­mı­zın kıy­me­ti­ni ye­te­rin­ce bi­li­yor mu­yuz?

Ço­ğu in­sa­nı­mı­za "ne yıl­dı ama..." de­dir­ten, pek de ne­şey­le gü­le gü­le di­ye­me­ye­ce­ği­miz bu se­ne­nin adı, siz­ce ney­di? Siz­ce onu han­gi ad­la ana­ca­ğız?

Dokuz gün­lük bir ta­til­den son­ra, sa­ni­ye­le­rin ha­yat­la­rı de­ğiş­tir­di­ği bir iş dün­ya­sın­da ça­lış­ma­ya alış­mak za­man alı­yor, geç ka­lan­lar ar­tı­yor.

Her ne ka­dar şu gün­ler, pek ço­ğu­mu­za "Bay­ram gel­miş ne­yi­me" de­dirt­se de, bay­ram­lar se­vinç gün­le­ri. Se­vin­me­nin de­ği­şik yol­la­rı var. Ne­re­den bak­tı­ğı­nı­za bağ­lı. Şi­kâ­yet pen­ce­re­sin­den mi, yok­sa şü­kür pen­ce­re­sin­den mi? İş, ba­ka­cak gü­zel pen­ce­re­ler bu­la­bil­mek­te.

Sayın Baş­ba­kan, bir za­man­lar, "Evet, Tür­ki­ye'yi pa­zar­lı­yo­rum. Eko­no­mik me­ta­la­rın pa­zar­lan­ma­sı gi­bi, si­ya­sî, sos­yal olay­la­rın, ül­ke­le­rin de pa­zar­la­ma­sı var­dır" de­miş­ti de "ül­ke­yi sa­tı­yor" yol­lu kı­ya­met­ler kop­muş­tu.

Bili­şim, bil­gi ve ile­ti­şim, ça­ğın can si­mit­le­ri. Şü­kür ki, Çan­ka­ya'ya ka­dar yük­sel­di. Bi­li­şim '08 et­kin­li­ği "Ya­kın­sa­ma" te­ma­sıy­la, An­ka­ra'da Cum­hur­baş­ka­nı Ab­dul­lah Gül'ün hi­ma­ye­le­rin­de ya­pıl­dı. Bi­li­şi­min sa­de­ce tek­no­lo­ji­den, e-dev­let ve e-ti­ca­ret­ten iba­ret ol­ma­dı­ğı bir ke­re da­ha vur­gu­lan­dı.

Geç­mi­şin, kit­le­le­ri sü­rük­le­yip yö­ne­ten med­ya­sı bu­gün ar­tık iş gö­re­mez ha­le gel­di. Ye­ri­ni di­ji­tal med­ya­ya bı­ra­kı­yor. Bu ye­ni med­ya, in­ter­net ve web, coğ­raf­ya, za­man ve ma­li­yet kav­ram­la­rı­nı da, dün­ya­yı da de­ğiş­tir­di. He­men her şey, her yer­de, baş­ka her şey­le, ışık hı­zıy­la bir­bi­ri­ne bağ­lan­dı.

Dönen çark dur­du­ğun­da, iş­ler tı­kan­dı­ğın­da yap­say­dın, et­sey­din di­ye­ni kim­se din­le­mi­yor. Şim­di ne ya­pa­ca­ğız onu söy­le de­ni­yor. Nas­ret­tin Ho­ca­nın ta­bi­riy­le her­ke­sin kı­ya­me­ti ken­di­ne. Kü­çük bü­yük, kı­ya­met gü­nü için düs­tur bel­li: "Elin­de fi­da­nı olan he­men di­ke­cek".

Geçen haf­ta ya­şa­nan bir spon­sor­luk de­ne­yi­mi, iş, rek­lâm ve med­ya iliş­ki­le­ri­ni bi­raz gün ışı­ğı­na çı­kar­dı. Kuy­ru­ğu­na bas­mak, ümü­ğü­nü sık­mak, şan­taj, teh­dit gi­bi ta­bir­ler ko­nu­şul­du. Bun­la­rın te­mel iş mo­de­li ola­rak ba­zı ki­şi ve fir­ma­lar­ca yıl­lar­dır uy­gu­lan­dı­ğı ya­zıl­dı çi­zil­di. Bü­yük bir fir­ma "iki ucu kir­li değ­nek" du­ru­mun­da kal­dı.

Dev­let des­te­ğiy­le ba­zı­la­rı teş­vik gör­müş, ba­zı­la­rı ka­nun zo­ruy­la en­gel­len­miş pa­zar­lar­da, im­ti­yaz­lı sı­nıf­lar de­vir­le­rin­de "yok sa­tan­la­rı­n", "e­li­mi öpe­ne sa­ta­rı­m" di­yen­le­rin ön­le­ri son za­man­da epey­ce tı­kan­mış­tı. Ama hâ­lâ, tak­sit­le, in­di­rim­le, pro­mos­yon­la, he­di­yey­le; ka­fa ka­rış­tı­ran ta­ri­fe­ler­le, ucu­za ve­ri­yor­muş gi­bi ya­pıp ka­zık­la­yan kam­pan­ya­lar­la; ba­şa ka­kan, ha­va­dan atan, te­pe­den ba­kan şam­pi­yon sa­tı­cı­lar­la sat­ma­yı bir ma­tah zan­ne­den­ler et­raf­ta ci­rit atı­yor­du.

"Birini tanımak, ilişkilerinizi test etmek istiyorsanız, onunla ya yemek yemeli, ya yolculuk etmeli ya da alışveriş yapmalısınız." Bir de "birlikte macera yaşamalısınız." Gün, macera günüdür.

Rahmetli Nafiye babanne "insan, gözüyle değil, aklıyla görür" derdi. Şimdi, "insan aklıyla değil, gönlüyle görür" diyoruz. "Aklımı başımdan aldı gözlerin..." şarkısı da kulaklarda...

Canlısı kalmadı ama "Başçavuşun beygiri" tabiri hâlâ dillerde. Dışarıda ve içerideki çöküşler karşısında millet birbirinden akıl, fikir ve tavsiye almaya bakıyor. Bazıları da "biz demiştik, dinlememiştiniz" havalarına giriyorlar. Aslında, krizler insanlar birbirlerine bakıp aynı yönde hareket edince doğuyor. Herkes bir anda yola çıkınca trafik, parasını tahsile kalkınca bankalar, ödemeleri durdurunca ekonomiler kilitleniyor. Kriz patlayınca da yaş-kuru herkes az-çok yanıyor, yaralanıyor.

Bayram gelmeden bayramın adı tartışıldı. Şeker bayramı değil dedi diye Başbakana yüklenildi. Bayramların hayatımızın, kültürümüzün bir parçası olduğu, herkesin, her kesimin, her kültürün bayramının farklılığı unutuldu. Bayramınız bayram olsun, mübarek olsun.

Herkes birilerine bir şeyler harcatmaya uğraşıyor. Anne-babalar çocuklarına zamanlarını, onlar da anne-babanın paralarını nereye harcayacakları konusunda etkilemeye çalışıyorlar. Firmalar, mağazalar, markalar da öyle. Bir yandan nereye ne harcayacaklarını, bir yandan hangi müşteriye nasıl harcatacaklarını düşünüyorlar. Devletin harcamaları halkın bazısını memnun, kimilerini de mahzun ediyor.

Üniversiteler yeni ders yılına bol cüppeli, bol konuşmalı törenlerle başlıyorlar. Bu yıl, tribünlere mesaj veren, hazır fırsatını bulmuşken, vatan kurtaran edalarla iktidarlara höt diyen eski rektörlerden kaç tane kalmış göreceğiz. Üniversitelerin bağımsız araştırma ve eğitim kurumları olmaktan ziyade, devletin ideolojik aleti olarak yasayla tasarlandığı bir Türkiye'de bu havaları da çok görmemek lazım.